GUURKA IYO GABAYDA SOOMAALIDA

Gabayo ku saabsan guurka, iyagoo isagu jira qaar ka hadlaya dhiilrigalintiisa, qaar dardaaran u ah dhalin guurdoon ah iyo waliba qaarkale oo ka hadlaaya xaalada ka danbaysa aqalgalka, waxaynu soo qaadan qaar ka mid ah gabayda ugu aansan gayiga soomaalida misana ay tiriyeen kuwa ka mid ah foolaadkii suugaantii hore ee somalida.

GUUR AAN KA LA’AADO (1922):

Gabaygan waxa tiriyay Aw Yuusuf Maxamed Xirsi (AHN), wuxuu ku noolaan jiray jiidaha Qorraxay ee soomaali galbeed, waxuu gabaygan kula talinayaa niman dhalinyaro ah guurdoon ahaa, wuxuu timaamyaa dardaaran waayeelnimo, gabdhaha midda wacan iyo sillan, dookhiisa, damaciisa iyo dareenkiisaba gabaygan ayuu ku soo koobayaa,waxuu yidhi:

• Gurey iyo Daroorow arini, waygu gabileeye
• Wax i galayba waan uun galgalan, gu iyo jiilaale
• Galbi-dhabadka waxa iigu wacan, hal igu gaarnaaye
• Garanna wayde meeshaan qalbiga, uga gufaacoone
• Guddigayga caawaba maqloo, geliya laabtiina
• Oo wada guntada xaajadaa, odaygu soo guurshay
• Gaashgaashka waa lagu lumaa, gole ka fuulka ahe
• Ha gudoonsan waa kii caqligu, gaan kugu ahaaye
• Gurri-billa ninkii doonayee, nacaya goonbaarta
• Ee guur ujeedoow i maqal, waan ku garansiine
• Guduud looma raacoo haween, gabalba waa cayne
• Bidhaan gebi ka laalaada waa, lagu gulaalmaaye
• Isu gaadhay gabadhaad tidhaa, meel unbaa go’ane
• Gaboodleyda gaashidu kutaal, labada goonyoodba
• Ee maradu geyngeyman tahay, guur aan ka la’aado
• Ganbadh lagu fadhiistiyo midaan, gaadha fidineynin
• Ganuunka iyo xeedhyaha middaan, goor Allaba dhiibin
• Gadh-cadaayadii reer tolkey taan, u gogol haynin
• Een geedka laga naadinayn, guur aan ka la’aado
• Gaadhgaadhka awrtiyo nirgaha, geela laga reebay
• Gurijoogta xoolaha midaan, goosanka u diidin
• Een garanin soo dheelan ee, guriga uun joogta
• Gudbantaan halkayguba galayn, guur aan ka la’aado
• Allow garawo giirka iyo afka iyo, ganafka uun taageysa
• Oo qoolka uun kula galdi’i, magac waxay gaadho
• Gandihii miduu wada nacee, gacalka fiigaysay
• Gool boodadii laga samree, goysay ubadkeeda
• Intay dhiig isoo galin lahayd, guur aan ka la’aado
• Geediga hayaanka ah midaan, gaadhin waligeedba
• Ee gabanta loo sido sidii, goodir noo curatay
• Waa geeri naagtaan ritiga, kuu gadh qabanayne
• Reerkoo gawaan degay dadkoo, gibbiladii waabtay
• Anoo galangalciyo oon la tuban, furayna gaadiidka
• Geedaha hadii lala dhexgalo, gudimo oodeedda
• Galoon badhaxa uma dhaamin karo, geedantada jaane
• Guul iyo cidlay igu waddaa, goox aan yuurure’ee
• Gosha laga cabsooniyo xidhkay, gooshu ka adeegi
• Gaade iyo intay bahal isiin, guur aan ka la’aado
• Midda gaaban ee garabkiyo, guudku wada joogo
• Ee socodka uma gaatisee, gididiflaynaysa
• Ee gura ma laacdee ritiga juu, ku ganacgoysa
• Janbal gibin ah een golos ahayn, guur aan ka la’aado
• Carmal jeer hortay guursatoo, geeda soo shidatay
• 0o iga gu’ wayn oo taqaan, gaadmo iyo dhuudmo
• Waxay gogosha ii saxartirtoo, illaxidh goysaaba
• Dhowr habayn markii lala golyoo, gaax lakala maalo
• Gadaal bay lasoo bixi dabbaro, hor ugu gaarnaaye
• Intay galab i aynabi lahayd, guur aan ka la’aado
• Middaan cowska soo guran aqoon, garab ku boodhlayda
• Galgalin jiifta bacadka uun galgalan, gu’ iyo jiilaalba
• Oo golaha qoyska iyo ninkaba, leexadu is goysay
• Ee giiryar baa cunay i odhan, guur aan ka la’aado
• Galbashada dharaartii middaan, gaadhka iga haynin
• Een garanin goortii wakhtiga, aanan gafayn reerka
• Een guurahaygii milshiyin, aar gudaan ahaye
• Anoo luga gorgoray taagnidii, gogosha oo laaban
• Intaan ciil la gow odhan lahaa, gaada iga haysa
• Amaan goor xun daydayan lahaa, guur aan ka la’aado
• Maradaan u gaday khayligaan, gugakan soo iibshay
• Garbasaar hadaan ugu darriyo, boqoro giirgiiran
• Wal maxidhato ganaca uun banayn, guur aan ka la’aado
• Galoolka iyo cowskay badhkood, guna ka gooyaane
• Garba duubantaan laga dayeyn, gala in ay laabto
• Waxay hooyadeed garab degtoo, la i gargaaraaba
• Mar haddaan ka guurana hadday, biidna garan waydo
• Gabbaad kob aan lahayn kuma gam’ee, guur aan ka la’aado
• Dumaal gaban leh gaayaa tufley, waa mas geed galaye
• Haddaan wiilka guulguulo, way igu guhaadoone
• Waa gool dhashii haysatee, guur aan ka la’aado
• Gabdhahoo ciyaar tuman raggoo, yara dul goocaaca
• Golostay ujeedeen haday, guluca soo saarto
• Waxay guuntu boodoo ciyaar, daba gablaysaaba
• Goobtii midii lagula hadhay, geedka dhiniciisa
• Garaclayda geelada irmaan, guur aan ka la’aado
• Gool weyn middii loo qaliyo, gogol lasoo dhoobay
• Gab hadday tidhaahdoo martidu, igu dul gowriirto
• Weelkeedu tuu gorof yaheen, laguba gaaraynin
• Nin guraar minkii loodhigeey, gobbi la yaabtaaye
• Intaan ciil la gow odhan lahaa, guur aan ka la’aado
• Talaabada midaan gaw kasiin, gooray soconayso
• Oon gola baxayn oon xarago, gacanta saydhaynin
• Een dumarka gaasirin giddigii, guur aan ka la’aado
• Allow gaaridii loo xishiyo, gabadha loo aayo
• Raaliyo garaad badan midaan, iga guhaadaynin
• Adaan gacanta kuu hoorsadaye, ha i gafsiin caawa.

TALO GUUR DOON

gabaygay waxa tirshay Abwaan Maxamed Fadhin, wuxuu kaga faalloon guurka iyo qiimigiisa, wuxuu murtiyaynayaa sababaha iyo ujeediyo, wuxuuna raacraacinayaa talooyin iyo tusaalayaa,
Wuxuu yidhi

• Ga’da gabayga guuroowga iyo tirinta geeraarka
• Ma gorfeyninoo waayahaan waan ka gaabsadaye
• Ma dhex galininoo guud ahaan gooyayoo nacaye
• Ha yeeshee gibbaan maahi aan garasha dheereyne
• Gal xareed sidii baan ahoon go’id ka yaabeynoo
• Ga’da gabay gugeygoo yarbuu guulle ii furaye.
• Galabtana waxaan doonayaa in aan ku geeraaro
• Ama guurka aan kala talshaa wiilka geelle ahe.
• Haddii aad go’aan qaadatoo guurba aad damacdo
• Inta aadan galinbaa gudboon inaad gorfeysaaye
• Ood gunteeda baartaa waxaad damacday geeloowe
• Ninkii kaa gu’ weyn iyo ninkii garasha kaa dheer leh
• Iyo geedka kii tagi jiriyo goobihii kulanka
• Iyo kii hortaa guursadaa qeyb la galiyaaye
• Oo go’aanka aad damacsantahay lala gorfeeyaaye
• Anna galabtabaan soo gudbiyi garashadeydiiye
• Kala garo wixii kugu gafiyo wixii gudboonkaa ah
• Gabar dhawr tilmaamood ayaa sababa guurkeede
• Midbaa quruxda loo guursadaa laguna goobtaaye
• Midna magaca qooskey gashey guur ku mudataaye
• Midna gunudda ey heysatuu kaa galaa damace
• Midna waxaa gayaankaa ka dhiga garasho diimeede
• Geelow si gaara u ogaw tan u gadaaleysa
• Gurigaaga yey galin haddeey gabari diin beesho
• Gayaankaaga maahee ka durug gabi ahaanteeda
• Gaduudkeeda how arag iney guur ku mudaneyso
• Garaaryihiyo laafyaha hadayin galab caraawgeeda
• Codka leysku suuq galinayaa ha u galiilyoonin
• Tolkeedaa ahaa geesiyaal yeyna kugu gaadin
• Gammaan farasyo geelbey qabaan gariyo giir toona
• Yaan lagugu soo galin haddey garasho diin weeydo
• Gani lacagyo gunud howgu xilan qiimo gaar malehe
• Haddey galab kastaa wiil dhashiyo gabar midkaad doonto
• Misna guulle diintuu nafaray garab martoo diiddo
• Marna guri qabow iyo inaad sama ku gaareyso
• Geellow hasugin taa horaa looga uur go’aye
• Haddaad diini guri raaxaloo aan dhib kugu gaarin
• Iyo guur wanaagiisa iyo gogol macaankeeda
• Iyo gibil asturan oon rag kale gaarin aragiisu
• Iyo hadalka oo gaabanoon dariska gaareynin
• Iyo guud wixii aad fartaba gabar adeeceysa
• Oon dibada gaareyninoo joogi gurigeeda
• Oo goorti aad fiirisaba garan muraadkaaga
• oo gacan ku siinee haddii dhibi ku soo gaaro
• Oo guulahey kaaga barin in uu ku guuleeyo
• Oo aan maseyr galin haddii guurka aad badiso
• Oo goor walbaba raali ku ah guulle wuxuu keeno
• Oo aan ganbiyo kala jecleyn gani midkaad siiso
• Oon biilki wuu go’ay laheyn amase wuu gaabtay
• Oo guriga gole diin ka dhigi gibi ahaantiisa
• Ku gardaadin guud ubadka oo diinta garansiini
• Geellow waxaa laga helaa gabar taqaan diine
• Kala garo wixii kugu gafiyo wixii gudboonkaa ah
• Guri wacan gabdhiyo wiilal badan diinta garanaaya
• Oo guulle tii uu nafaray goor walba u taagan
• Oo goorta leylkii saqdhexe sama ku gaaraaya
• Oon gama’ hameenkii aqoon gabal yar mooyaane
• Oo kheyr ku guda jira iyagu goor walbood aragto
• Oo maalka gacantooda galay aan gadaal marinin
• Ee goobuhuu faray sharcigu ugu gargaaraaya
• Oo guud qaraabada xafida oon midnaba gooynin
• Oo aan macaasida dhex galin garabna aan siinin
• Oo quraanka garan gabarya wiil oon ku kala gaabin
• Oo heer ka gaaroo sunada goor walba ilaalsha
• Oon gadanin diintoodi oon gaala raac noqonin
• Oon goobti uu kheeyr ka jiro goorna laga waayin
• Geellow waxaa laga helaa gabar taqaan diine
• Kala garo wixii kugu gafiyo wixii gudboonkaa ah
• Tusaalooyin gaagaabanbaan soo gudbinayaaye
• Nuxurkooda garo geelle waad garasha dheereede
• Waxaa badan gaduud miro ah oon timirta gaareyne
• Gabalkooda badanina sun yahay bari ma gaartaaye
• Oo aan dadkuna garan kareyn gabal yar mooyaane
• Waxaa badan sun gibilkeeda sare malabka giirkiis leh
• Oo gooyn naftoo idil markaad gacan la aadaaye
• Waxaa badan mas iyo good markaad giirka sare eegto
• Ul garuuna loo moodo iyo geel kaxeys wacane
• Markaad gacan u qaadana khatari kula gudboonaane
• Waxaa badan gawaan aad is oran waa xareed galahe
• Markaad goobti gaartana hadhoow waa galaangaline
• Waxaa badan gammaan faras ahoo guri markaad joogto
• Galeyrka iyo haadda u dhigmoon cidina gaareyne
• Goortii xaqiiq loo gudbiyo cadawga goobtiina
• Gidaadaaya oon gara riyeed qiimaheed galine
• Waxaa badan nin aad gacal u qabi gaalna kaa necebe
• Oo godkaadi soo qoday misana gowrac kuu raba’e
• Hashii boowdo ey kala go’dee golaha aan dhaafin
• Geeley ka tahay kow markey gaarto fiidnimo’e
• Subaxdiina golahey ku hari geeli oo tagaye
• Libaax oo lawada garan qawida guulle ugu deeqay
• Iyo guluf dawaco goorti aad sheeka soo galiso
• Duur joog guruubkeeda bey wada galaayaane
• Mid waliba wuxuu galena waad garan kareysaaye
• Waxba hadalku yuu ila gudbine waan gunaanadiye
• Tusaalooyinkaa soo gudbaye gaarya maqalkaaga
• Iyo kuwaan kasoo gaabsadee aanan wali gaarin
• Waxaan uga golleyahay kolley garatay geellowe
• Gabar dumarna saa weeye oo gabalba waa ceyne
• Nin walibana geedkuu fashuu goosan mirihiise
• Inta aadan gabi dheer ka dhicin gaararka u fiirso
• Oo midab inaad goobto yuu noqon go’aankaagu
• Oo garo wixii kugu gafiyo wixii gudboonkaa ah.

HADUU GUUR QALBIGA KAAGA DHACO:

Waa erayadii abwaankii waynaa ee Maxammed Nuur Fadal, mid ka mid dhidabyadii calanka u siday maansada soomaalida qarnigii hore, gabaygan oo isna bulsha waynta caan ka dhex ah wuxuu ka dhashay jacayl dhalinyaranimadiisii ku habsaday, iyo wacaashii fallaadihiisa, ugu danbayna hilaadinta naalada guurka ee mida uu qalbigiisu raacay, wuxuu yidhi:-

• Xasanow dhawaaq gabay haddaad iga dhaguugayso
• hadduu guur qalbiga kaaga dhaco dheelin baad tahaye
• dhadhan ma laha naagaa middii dhoocil noqotaaye
• dhulka jiifto lama guursadiyo dhererka qaarkiise
• hadday dhuubo weyd tahayna waa raaxo kaa dhimane
• meesha iyo dhalaanimo middaan anigu dhowraayay
• dhildhilada gacmihiyo shanshada dhumucda loo yelay
• dhexda madaga dhaayaha indhaa dhaban wanaageda
• dhudda qoorta iyo faayahay dhudi la soo jeedo
• dhubbad qaadka timahaad haldhaa dhalinki moodayso
• cirrid dhuxla iyo suuniyaa dhibic dawaadeeda
• dhumbal-mada cad dhoolaa ilkuu dhayag noo dile’e
• saddex dhudalay dhaclaa iyo dawali dhixir wanageda
• sindi dheehan Qoolow sidii lagu dhex taalleeyay
• waqfiyada gacmaa lagu dhuftee saayaq lagu dhaabay
• dammideedba maantay deerays dheeg iskaga yeesho
• ee ay dhabeelnimiyo qurux dhuuxa ka iftiinto
• dhugta lugha iyo faayahay dhebel u sii dayso
• kolkay socodka dhiif uma waddee dhebi sidii liicdo
• dhega inan rag kay dhinac martaa dheelmatiin galabe
• dhaqan iyo adduun lama hadheen dhogorta xoolaade
• inta dahabka lacag dheertahay dumarka dhaantaaye
• dhadhab igula looshiyo hurdada dhool anoo ladaye
• dhuuxaga iyo feedhay dhudi ku laaqnayde
• sidii malagga ruuxayga dhigay laygu kaa dherere
• inkastay dhallaan yeelatiyo ubad dhawaaqaaya
• dhimashada ha joogtee si kale waw dhur sugayaa
• dhufsataye qalbiga maanigaa dhudi ka reebaaya.

WAA INAY:

Gabaygan waxa tirshay Axmed Maxammed Cabdalle, wuxuu ku laqimayaa astaamaha gabadha habboon ee guur loola hollan karo, dhana waa amaan ku aadan gabdhaha soomaaliyeed , wuxuu yidhi:

• Dumarku waxay ku roon yihiin inay damac lahaadaane
• Waa inaanay da’weynayn middaad guur u dayataaye
• Dabci waa inay leedahoo waana dabartaaye
• Waa inay dulqaad badan tahoo daacad kuu tahaye
• Deriskeeda waa inay xaqdhawr ugu dedaashaaye
• Doorkaad wax fari waa inaan lagu dadduucayne
• Waa inaanay ehelka u darrayn duul xigaala ahe
• Waa inaanay ubadkana dayicin dhab u daryeeshaaye
• Waa inaanay kaa dudin markaad yare is diiddaane
• Waa inaanay xidid kaa dacweyn doodna kuu qabine
• Waa inaanay kaa digin markaad duullimaad tahaye
• Waa inaanay debed meerinoo kaa dan badisaaye
• Waa inaanay dibindaabyo iyo duudmarka aqoone
• Waa inay dareen lexejecliyo doojin leedahaye
• Waa inay diyaafadin xarrago dookh u leedahaye
• Waa inay darmaan gaariyoo daran ahaataaye
• Duhur iyo habeen waa inay kuu diyaar tahaye
• Waa inay gacalo diirranoo debecsanaataaye
• Waa inay sidii daawad geel kugu dul reentaaye
• Waa inay ku deeqsiin kartaa waxadan doonayne
• Waa inay doc haasaawin iyo duluc lahaataaye
• Aqalkay dugsido waa inuun lagu dangiigaaye
• Waa inuu ku daaraa udgoon deyrka ka horowe’
• Derinteeda waa inaad tebtaa sida dalxiiskiiye
• Dar ilaahay waa inaad qalbiga uga ducaysaaye.

CIDLO LAGAMA BEERMEEN:

Boqorkii jacaylka soomaaliyeed, Cilmi Ismaaciil Maxammed (Boodhari)oo isaga iyo sheekada jacaylkiisii karkaar-jabiska ahaa bulshada si wayn ugu caanbaxeen, aya wax la wariyay in labadiisii saaxiib ee ugu dhawaa ku canaanteen xaalada uu ku jiro, waxay ku tiigaaleen in waxiisu xeerarka raganimada ka baxsanyahiin liidnimo iyo nacasnimana way ku dhaliileen, waxa la kala odhan jiray Muuse iyo Tabaase, isaga oo caddaynaya yoolkiisa kama danbaysta ah wuxuu ku taagsanayaa dumarka iyo guurka isaguna aanu ladayn ilaa aqalgalkiisa. Wuxuu yidhi:

• Caashaq haween waa hora Caadil soo rogaye
• Sayidkii carshiga fuulay iyo Caliba soo gaadhye
• Caruurtay sideen meesha iyo ciise nabigiiye
• Cidla lagama Beermeen dadkoo cuuddi waaxida e
• Waxa qaarba cayn looga dhigay hays cajabiyeene
• Soomaalida caado xune iguma caydeene
• Oo ima canaanateen sidaan cuud ka iibsadaye
• Kuwii ii calaacalayey baan camal tusaalayne
• Sida weelka caanaha hadii laabta loo culayo
• Bal aan soo cidaadee maxaa cunaha dhaafaaya
• Curuuqdiyo maxa kale dhex geli cadaha hoostooda
• Ma cidaamkanaan jabinayaa cunaya dhuuxooda
• Inaanse cadaydo mooyee waxaan calalsho lay diidye
• Caqliga yaa ka biin tuu Illaah ku cir-cadeeyey
• Cimrigayga oon jirin intii lagu cirroobaayey
• Mugga inaan caddaadaan ka biqi canab daraadede
• Cududuhu ma naaxaan qofkay talo ku ciirtaaye
• Casharkay wadaadu qoreen cudurkan goyn waaye
• Cilmi iyo daawaba doontay oo waayey cilinkiiye
• Jeeroonse canabeey ku helo caafimaad dhimaye
• Inaan caad noqdaa baa ka roon caawa saan ahaye
• Illayn caashaq lama maydhi karo kugu cirrooloobay.

ASLI MIDABKII LEEY:

Qisadan oo lagu baran jiray dugsiga sare ee manhajkii soomaalia waxay dhex martay abwaankii waynaa ee Saahid qamaan iyo Faatin, waa sarbeebtii ku saabsanayd gabadhii soo ag martay Saahid iyo faatin iyagoo shaxaya ayuu uidhi saahid:

• Gamaankiina badan Feetinoow, gabalba waa cayne
• Qaarbaan garmaamada la barin, gaalibna aqoone
• Qaarbaan kagoor iyo kagoor, godalka daynayne
• Gabxa lagu shakaalyoow sanguhu, gaabi oradkiiye
• Gacalnimo haddaad naga rabtaan, go’aha noo doorsha .

Markaas ayuu faatina godkiisii dagay, dabadeedna gabaygii qaatay isagoon ka bixin xeerkii sarbeebta ee u yaalay, wuxuu yudhi:

• Hal garawsho leey Saahidoow, gobi la yeedhaaye
• Waa gu’ iyo laba deyr jiroo, neefku waa gibinee
• Nin gamaan yaqaanaa dhal waa, gaaso bixiyaaye
• Haddii nadigu gubo neef yar, waa jaro gariiraaye
• Maxaad nagu galaysaa haddaad, fuulmo garan weydey?

Halkaas waxa looga gar helay ninkii Saahid, dabadeedna Saahid waa guddoomay waxna go’aansaday inuu gabaykale u tiriyo afadii uu qabay (tii uu ka cawday) wuxuu gabaygan ugu sheegayaa dhaliilaheeda, wuxuu ku hoga-tusaalaynayaa dhaqammada ku haboon lamaanaha iyo dhaqashadooda, iyo sida guurka la iska qabtaa u dhismo.

Waxa la wariyaa in gabaygani caan ka noqday gayigii Hawd (ogaadeeniya) ee uu Saahid ku noolaa, gabdh kastaa oo gayigaas guur tanaadayna way xifdisay si ay ugu dhaqanto, waxaabu noqday gabay iyo xeerar ay ku dhaqmaan gabdhaha rab in gurigoodo guryaha kale ka billaado, waa kan gabaygii:

• Afka Adari reer Ugunji iyo, nimanka Eedoole
• Isahaaq irdaha Maalinguur, Edega Ceel Dhiinle
• Ilig iyo Awaare iyo Jeed, aradka Buuhoodle
• Oodweyne reeraha ku jira, nimanka Iidoor ah
• Afarta beynujaho uumiyaha yaal, odayga Daarood ah
• Intaasaan ilaalo u dhexmaray, dumarna eegaayey
• Asli midabkii leeyeey haddaan, adiga kaa doortay
• Oon wada anfiyey naago kale, odayna kuuraacay
• Arday iyo siddii macallin baan, kuu af-barayaaye
• Naahooy aan eray kuu dhigee, qaado odhaahdayda
• Ma udgoona naag ina-gumeed, uudna shidan mayne
• Kol haddii ay ubad yeelatana, lagaba aanyuus ye
• Afka iyo ilkaha cadayga mari, oo indha kuulo
• Usgag naag leh waan necebnahaye, yuusan kugu oolin
• Haddii aro la guursado tolkay, waw abtiriyaaye
• Abjad iyo waxay kuula iman, agabo naagoode
• Afarta inqadood iyo murriyad, aqalka kuu taala
• Aradbaxa asliga kuusha iyo, xidho alaabtaada
• Adigoon ilwaad quruxsanayn, yaanay kuu imanin
• Amin galab ah aaskoo dam’ yidhi, niman aguugaaya
• Adduunyadu halkay soo martiyo, adhiga raadkiisa
• Arwaaxooda way uga ba’aan, Reer Ugaas Magane
• U tag oo il garo inay yihiin, awrta Bah Xawaadle

Dadka uma ekee yaan la odhan, lama aqoonaynin

Anoo maqan islaan idin martiyey, niman i aanaystay
Ha ku odhan Ilaah baa jiroo, aabahood ma hayo
Anigoon ogayn yey anfaco, igaga eed sheegan

Ul haddii aan kula dhaco adigoo, meelo ka ilduufay
Hana ooyin aaboow ha odhan, hana ugaadhoobin
Adoo uubatayn reero kale, yaanay ku ogaanin

Haddii Eebaheey kugu anfici, waa kitaab idile
Haddii aadan aqbalin waanadaa, lagu ogaysiiyey
Midkaloo Ilaah kuu idmaba, kalaba eedoownay.

INAAD GUURSATAA:

Gabaygan waxa la yidhaa maan galool, waxa tiriyay abwaankii Cabdilaahi Suldaan Timacade. Wuxuu yidhi:

• Inaad guursataa maalintay kula gudboonaato,
• Goortiyo alleylkii hadaad guuro bahallayso,
• Sidii gaal ugaadhsiya waxaad gelida meertaaba,
• Hadaad mid aan gu`geeduba badneyn garato soofkeeda,
• Oo haasaawiyo kala geysataan hadalladii guurka,
• Ninkii kaa gu` weyn xaajo waalagu gargaaraaye,
• Waa inay guddida reer tolkaa golaha joogaane,
• Waa inuu gabbaatigu baxaa xaal gobeednimo e,
• Waxaad gaadhka haysaba haddii dadab laguu gooyo,
• Galabtaa haduu qaaddigii meher ku gawsiiyo,
• Adigoo gayaan quruxsan aroos ku soo gaadhey,
• Gelbiskii waxay culimadii socodka gaabshaanba,
• Guriga markaad soo gashaan bay indhaha galac ka siisaaye,
• Markaad gooni noqotaan yartaad giniga moodeysay,
• Ee ay gogosha kuu soo dhigtee joogto garabkaaga,
• Ee aad marada gees uuga rogtee gelin ciyaarsiiso,
• Wixii guunyo hore kaaga baxay waad ka gama`daaye.

HABLAHA GEESKA AFRIKA:

Maansadan caanka ah ee Hadraawi qaybo ka mid ahi dul istaagayaan muhiimada gabadha iyo guurku nolosha aadanaha ku leedahay iyo guulaha ay xanbaarsanyahiin.

Haddaan guudka laga jarin
Gudihiisa xaabkiyo
Cayayaanka laga gurin
Marwo dumar garka u xidhan
Illayn guri dugsoon ma leh.
Gaadaha habeenkii
Kelidaa galgalashiyo
Ged-geddoonka dhalisoo
Adigiyo go´aagaa
Hadba dhinac u guuroo
Barkintaad gabbood iyo
Gaashaan ka dhigataa
Haddaan guud haldhaaley
Kolba gacan la saareyn
Illayn gogoshu wehel ma leh.
Kuma galo adduunyada
Ninna goonni-socodkoo
Marwo garasho dheer baa
Ninka raga u gudinoo
Iyadaa guddoonkiyo
Gadh-hayaa naftaadiyo
Gaadiidka reerkiyo
Gurgurshaaga noqotoo
Arrin kula gorfaysee
Haddaan gaari kula jirin
Illaa noloshu guul ma leh.

QAYBTA NOLOSHA (1988):

Abwaanad Canab Guuleed Maxamed, waa gabdhaha doorkan gabya, sanadkii 1988 ayaa nin gayaankeeda ahaa haasaawe u bilaabay, guur iyo gaabsi kuu rabayba Canab waxay ahayd gabadh u foojigoon oo u dhug leh damaca inan rag. Dabadeedna waxay tirisay gabay la siiqad ah ama shabaha gabaygii Aw Yuusuf Barre (Guur aan ka la’aado, 1922), waxay dhowr qaybood u kala qaadaysaa inan rag falaadkiisa iyo dabciyadiisa kala duwan, qaar badan ragas ayay ka ducaysanayaa, midna way ku ducaysanaysaa. Waxay tidhi:

• Adduun waa qisiyo yaab, quusayoon gudhine
• Marna waa qaflado iyo naxdino, qaawan abidkoode
• Qorraxdii dhacdiyo waagu, way kala qalloocdaane
• Qosolka iyo farxadeheedu wa, qaaban soconayne
• Marna waa qabow iyo nimcado, laysku qoofalaye
• Qof waliba wixii loo qoruu, qayb u helayaaye
• Qiimo ma laha barashadu haddaan, lays qaddarinayne
• Qalbigaan la dhawreyni dhaqsuu, qanac u gaadhaaye
• Qayrkaa haddaan kuu jeclaa, waan ku qoonsadaye
• Ka qawedeyna qoyskaan lahaa, aysla qabataane
• Qormadaan yagleelaayey oo, qiimo gelinaayey
• Qaban qaabadii aan watiyo, qaradkii beenoowye
• Qosolkiyo sasabadaad waddaa, ka qoto dheer xaale
• Qof liita illayn lagu hodaa, qaladkan ii dhaafe
• Haddaad qaafil ii haystana, dhowr qarnaan jiraye
• Sharaftaydii anigoo qabaan, qooni igu oollin
• Oo aan qal qaalina u socon, qubinna diintayda
• Naftoon qisaasaa waa midaan, meesha qabanayne
• Allahayow adaa qaaddiroo, qaybshay dunidaase
• Adigaa quruumaha ku nool, quudshey keligaaye
• Qalbiyada adaa daalacdoon, qodob ku seegayne
• Geesi qiimo weyn lagu ogyoo, qayrkiba u haysta
• Soddonkii quraankiina ay, qabatay laabtiisu
• Oon qallayn salaadana siduu, Caadil ugu qeexay
• Qaxar iyo dhibaatiyo midaan, qaladba ii geysan
• Qarki aad ka eegtaba midaan, meela laga qoonsan
• Kaasuu qalbigu doortay oon, qaadan kari laaye
• Qaaddirow Allaahow isii ways, qaddarin layne.

DHAMMAD

Xigasho: Daljire

√Lagdaniyo loolanka aduunyo waa,
Lahaan jirine.

√Waa luriyo dhibaato maaliniyo, 
Leyl taagane

√Waa laylisiyo imtaxaan aan,
Laga dhamaanayne.

√Waa laqdiyo laqwi ibleyso aan,
Luuq daynayne.

√Waa doodiyo laacdan gole aan,
Lagu heshiinayne.

√Waa ladnaaniyo dharag aan,
Lagu waarayne.

√Waa leexo dirireediyo dagaalaan,
Laga lib keenayne.

Continue.....>>>>>>

By: Maanmaal Buureed