Gabay--( Wedkaa Galiye!! )-- Abwaan Bootaan

Negaad 11kii/Dembarsame/2013 ayuu gabaygani curtay waxaana tiriyey Abwaan Muxamed Cabdulcasiis Bootaan.

**Waqay iyo waqay baan yartaay, kaa war sugayaaye
**Rajo wacan ayaan kaa lahaa, taniyo waagiiye
**Jacaylkaan i wiiqee haddeer, weheey igaga siiyey


**Wiigag badan ayaan mooganaa, wadar ayaamoode
**Iminkuuse warankiyo hubkii, igu wafiifaaye
**Weji adag haddii aan lahaa, oo wadnaha giijay


**Wadhaf iyo jigraa ila tagiyo, danabyo waawayne
**Dagaal weerarkii cishqigu, igu wareemaayey
**Adigaaba taakulo u waday, waysar iyo maale


**Marna miyaad ka waantoobaysa, axdiga inaad waxyeelayso!!
**Walaahowga aan soo tirshiyo, wey'da iga yeedhay
**Waydiimahaygii Fiqigu weer, u bixin waaye
**Wadaadadii ka quustoo anay, igu wareereene!!


**Wallihiyo billaha aan maree, kuu waddaxay qawlka
**Wixii jira iyo waxaan jirin, adaan kuu waramaaye
**Meel ku sheeg waxaad wacad gasheed, beenta warinaysay!!


**Wacadalla jacayl waaxid galay waa, wis iyo hooge
**Keligay wadeecada maxaa, iga dhigay waabta?!


**Haddaad weedha hadalkayga, iyo diido waanadaba
**Iga wallee waxa ku xiga naftaba, inaad ku waydaaye
**Oo waran wadnaha kaa geshaa, oo wedkaa galiye!!
12/09/2013 WQ: Maanmaal Buureed Gurxan

Hal-abuurkii Soomaaliyeed Weli Ma Dhiman. Qormada 12aad( Suugaanta Fardaha)-- WQ: Hal-abuur Maanmaal Buureed Gurxan

Aslaamu Calaykum mahad oodhan Allah Raxmaanka ah ee awoodda badan bey u sugnaatay. Nebigeenii udgoonaana  naxariis iyo nabad galyo korkiisa ha ahaato. Qormadani waa tii 12aad waxaan ku meeri doona haddu Eebe idmo Suugaanta Fardaha. Ka bogosho wacan.

**Tiftoo hoortay Todobkoo curtiyo, togago Oo hawle 

**Tigaad hawdhay tòonkoo baxoo, talax lamaalaayo 

**Dhaxaan baroor turuqya weyn, toomihii miriye 

**Dhaaxaan taraarsiiyey xalin, tabasamow boode 

**Tartarkiisaa dhaaxaan u koray, tawlan dhaqideede 

**Nin kastoo kutookhaba anaan, talo ka waydiine 

**Tab fardood Ilaah baa i baray, iyo tacliintood —  (Abwaan Cadceed)

Hordhac

Bini aadmiga cilmigiisu waa koobanyahay ee waxaa la rumaysanyahay in fardaha la dhaqan jiray waqti ku siman 4000 BC ayna dhaqashadoodu aad u faaftay in ku dhaw 3000 BC.

Hadaba soomaalida oo ah dad facwayn waxay u taqaan fardaha laba nooc hadaanan khaldanayn kuwaa oo kala ah SUUNAARI & WAJEER

Farduhu bini’aadmiga waxay kala qayb qaateen waayihii uu soomaray taasoo ay diimaha oo ah halka ay kasoo burqato xadaarada aadanuhu dhaxalka ku kala qaato , waxay farduhu qayb wayn kagaga jireen halgankii uu soomaray bini’aadmigu

Waxayna door sharfoon kasoo qaateen xidhiidhkii war is dhaafsi ee aadanaha iyo gaadhsiintii kelmeda sare ee eebe wayne أن لا إله إلا الله .

Waxaana taa inooga marag kacaya gabay uu tiriyey abwaan Maxamuud Cawil Guuleed wuxuuna yiri:-

**Fardihii salaantiyo caddaa suulashiyo jaaha

**Saracoodi hore waxa lahaa nabi saleebaan

**Markii uu risaalada siddiqay hadiyad loo siiyey

**Kumanyaal selleman oo aduun seben barwaaq jooga

**Oo say u kala nooc yihiin cidina suuraynin

**Markay subax kusoo rikaahinteen sire quluubtiiye

**Saamiga markuu daawashada kala sifnaynaayey

**Salaad farala iyo buu ka tegey dhawr sunoo xigey

**Dabadeed sujuud buu la dhacay toobad saayida

**Inay maalka sharafta u siteen wa yaqiin sugan

Sidaa daraadeed lama ilaawi karo shaqadii ay la soo qabteen aadanaha. Soomaaliya deegaanada maanta  aad ka loogu dhaqdo fardaha ee laga heli karayo Wegen(Boqol Fardood) waa deegaanka Nugaaleed. Nasiibdaro se fardihii waxay ku sugan yihiin xaalad aad u liidata.

Farduhu waxay mar kale dib u soo noqon doonaan dhamaadka waqtiga aduunyada sidaa daraadeed waxay mudan yihiin in la xanaaneeyo lana xaq dhawro abaalkoodiina aanu u noqon mid luma.

Dareenka Wax Urinta, Maqalka Iyo Araga Ee Fardaha

Farduhu waxay leeyihiin dareen wax urineed oo ka wanaagsan kan aadanaha aanse gaadh siisnayn kan ayda waxayna leeyihiin laba nooc oo ay wax ku uriyaan kuwaa oo kala ah labada dul ee sanka iyo waxa loo yaqaan nasal cavity the Vomeronasal organs ama Jacobson's organs kuwaa oo ka duwan dariiqa nerve ee ku xidhan maskaxda loona yaqaan pheromones, iyagoo ku kala sooca urro kala duduwan.

Sayidku maruu ka hadlayey  marka quudku ka raago sida cajiibka eeay  wax u uriyaan ee ay iyagoo sanka la  soo raacaya u adaan halku yaalo wixii loogu talagalay ee la siin laha wuxuuna yiri:-

**Markii quudku ka raago, amuu raashin waayo

**Waabka waa ka rigtaaye, Alley ruus jecelaa!

**Markii raatibku yeero, amaan oodda ka riixo

**Riyaaquu gurxamaayoo, Alley reen kululaa!

Marka kale Sayid Muxamed isagoo ammaana watuu lahaa:-

¤Fanku waa kabbisaaye, korra weeye sarreysoo

¤Kefed weeye daruuree, kuud dallaysan miyaa?

Farduhu waxay leeyihiin maqal aad u fiican waxayna carjawda dhegtoodu wareegi kartaa xagal 180°, waxayna labada dhegood maqli karaan 360° iyagoo aan madaxa wareejin sanqadhaha qaarkood waxay fardaha ku abuuraan werwer ama waxa looyaqaan stress. Had iyo goor farduhu waxay la socdaan waxa agtooda ka dhacaya.

Ninkii dhaqday oo guluf dulaan waayo badan ku galay baa yaqaane, Sayid Muxamed oo sida la isku raacay lagu sheegay inaanu jirin Soomaali ruux ka dhashayoo uga aqoon badnaa, maqalkooda sareeya maruu ku tibaaxayey geeraaradiisi cudoonaa ee uu fardaha ku ammaani jiray watuu meerisyada laaxiboon ku lahaa:-

**Hadduu qaylo kallaaxa, kaliifkeeda dareeroo

**Dheguhuu kilkilaayo, kitaab baalle miyaa?!!

Mar kalena waatuu lahaa:-

**Kalaalaa shirameedkuu, nin karmeedka maqlaayoo

**Kalaakalkiisiyo sowdkuu, kasayaayoo gartaa!!

Farduhu waxay leeyihiin arag wanaagsan oo hortooda iyo geesahooda ah farduhu waxay leeyihiin fogaan arag ka badan 350°, oo ah ku dhowaad 65° waxa loo yaqaan binocular vision inta soo hadhayna waa 285° monocular vision farduhu waxay leeyihiin fogaan arag maalintii ah iyo mid habeenkii ah.

Darwiish Sayid Muxamedna maruu kaga hadlayey geeraradiisi cuddoonaa arag dheerida indhaha ee fardaha waa tuu laha:-

**Aragguu wax ku dhowro, wiriqdiisii bu’diisiyo

**Indhuhuu ka wacsiiyo, Ma hillaac walaclaa!

**Shimbiraa wiriftoodiyo, walax meel ka dhaqaaqday

Wirwiir buu ku arkaaye, ma damuumis walaa!

Farduhu waxay leeyihii awood iyo xoog ay wax ku qaadaan waana nimcoolayda eebe inoogu deeqay

Halyeey Sayid Muxamed(AHUN) oo ahaa nin aad u yaqaana fardaha waxtarkoodana garanaya, maruu xoogoodana ka hadlayey waatuu lahaa:-

**Col haddii la wacaayo, lugi waa wantacow e

**Walhadow1 guraddiisa, waalluu ii goglaxaaye, 

-----------ma naagtay wacan baa!

**Sibraar caanaha Weeto, wabax looga dhergaayo

**Koorihii wesherraa iyo, sitaacuu walcinaayiyo

**Wiyilkii shalqanaa iyo, waafeeroow nadigii iyo

**Warmahayga kan dheer iyo, waaxidkeyga hadlaaya

**Intaasuu wadwadaayo, waraarkuu ku sitaayoo

**Arba waalan sidiisa, wagwag buu socdaaye

**Wahsi loogama yaabee, wal cafaari miyaa!

Abla-ablaynta Noocyada Fardaha

Guud ahaan fardaha waxaa loo kala saara labo oo kala ah

• 1- Faras Suunaari:- Faras suunaariga waa faras nugaaleed, waxaana kaloo loo yaqaana oo loogu yeedhaa Qoob-yar.
• 2- Faras Wajeer: Faras wajeerku waa midkaan faraciisu raad ku lahayn gamaanka nugaaleed, waxaana loo yaqaana oo loogu yeedha Qoob-weyn.

Qoob-yar ( Faras Suunaari )

Fardaha la yiraahdo Sunaariga, asalkoodu waa Nugaal meel kastaba ha galeene. Ceelbur iyo Gobolada kaleba qaarkood Faras Suunaariga ay haystaan waa kuwa ka soo askumay Nugaal oo waa Sunaari Qoobyarna waa la yiraahdaaye.

Fardaha la yiraahdo fardo Xabashiga kama duwana baqlaha wax sidaas ah. Inkastoo fardaha oo dhami ay ka soo askumeen Sanaag, Nugaalina ay aabbe u tahay. Markaa fardaha Ceelbuur, Nugaal iyo Dharoor waxay ka soo farcameen Nugaal. Waan inta ugu xoogga badan uguna dheereysa. Baroor food weyn oo fanku cadyahay. Waayo laga fuul waa na laga filan. Aqoonyahano cilmi-baaris ka sameeyey halkay uu ka soo foofay isirkoodu, waxay sheegaan in fardaha ciriqodii hore ka yimadeen ceelka la yiraahdo Jidali, oo waa meesha quraca seynta lihii ka soo baxay. Waxaana taa cadeenaysa sida Sooyaalka lagu lahayo in ceelka la yiraahdo Bohol, ay maalin kaliya yimaadeen (1600) oo farado ah. Ragaas faradaha waday waxaa ka mid ahaa ninka la yiraahdo Aqarshe. Sooyaalka suugaaneed ee laga guntay maalinta ayaa ka waxaa ka mid ahaa tixdan uu tiriyey wuxuuna yiri: 

**Geedkii seynta lahaa iyo meel sangaag la yirahadiiyo

**Siinta jideliyeed, sibir bay ku dhasheeno, siin ka nuug ahayne. 

**Subagna loogu darayey subkana buura alleylna. 

**Waa ku soo soconeynayee Seyidow, bal salaam caleykum. 

**Safkaan aan ka dhashayna, Sangayashan u naaxayna, siyaaro u wada qaado. 

**Sowdka aad na tirahadaa, samicunaa wadaxan. 

Markaas ayaa ninkii watay raga isaguna dhiibay faraskiis. Ka dibna tiriyay tixdaan soo socoto: 

**Neefkani waa ashkir saac waa sagaal jir gu’gisu, 

**Sanaag buu ku dhashay uu sid ku nuug ku ahaaye. 

**Gabar suuri la moodiyo, soddon geel ah ka diidday. 

**Salab neef le ekeyiyo neef sargo’yo ku dhamiyo. 

**Waa sal oo ma abuurna ee seyidow Maxamedow, Siyaaro baan u wadda. 

Hadab markii xaraabad lagu galayey, ee nin waliba neefkiisa tooxsanayey iyo waxuu keenay, waxaad halkaas ka garaneysaa, in nin kaa seynta lihi, uu nin waliba tabanayey. 

Marka farduhu Jiidali ayey ka yimadeen, oo waa reer Sanaag, oo Nugaal waa ay camireen, ee asalkoodu waa Sanaag. (Afqarshe).......

Lasoco Qormada 13aad Hadduu Eebe idmo.

WQ: Hal-abuur Maanmaal Buureed Gurxan

Tixraac(Reference)

1- Dr. Xasan Maxamuud Dhiilood. Fardaha 

2- Abwaan Aw Jaamac Cumar Ciise. Diiwaanka Gabayadii Sayidka

3- Hal-abuurkii Soomaaliyeed Weli Ma Dhiman. Suugaanta Fardaha.

Copyright: Maanmaal Buureed And www.MaskaxMaal.com

Gabay---( Fooska Maansada )---- Abwaan Salwe

Gabaygan la yiraaho Fooska Maansada  oo curtay hilaadu markay ahayd 16/09/2014 ayaa waxaa tiriyey Abwaan farxaan Cumar Salwe. Arinta ka adeegtay inuu gabaygani ka yimaado rubadiyo laabta Abwaan Salwe, waxay ahayd dareen taabtay halabuuro badan oo suugaantooda ku shaaciya, kaasoona ka dhashay in murtidoodi budhcad suugaaneed holan qabta oo bogiyo beerku madaw yahay ay ka jilaabato meeriskay soo hooriyaan, iyagoo intay fadhataystaan oo ay wax badalaan hadhaw ku soo jalaadayaa hawraartii boolida ahayd ee ay soo xadeen.


Abwaan Farxaan Salwe in ka badan malaha lix jeer buu arkay rag suugaantiisi ay wejibuuga ka jilaabteen intay wax yar ka badaleen ku soo heesaya,.

Waxaan hayaa Abwaan Salwe dhawr tixood oo uu kaga cabanayo budhcad suugaaneed. Tixdanina waxay ka mid tahay tii ugu dambaysay ee abwaanku kaga cabanayo tuugadaas.

(Faasaxay inaan fac ka dhigo fooska maansada)

**Inkastoon farshaxan dheeriyiyo, Faalo qoray waayo
**Inkastoon ku foognaa murtida, Faylna ka diyaarshay
**Falanqayn waxaan faaqidoo, Fiiro wax usheego
**Ama aan falkii sookordhaba, Fayska hore keeno
**Ficil iyo waxaan foojignaan, Faalo curiyaaba
**Faasaxay inaan fac ka dhigo, Fooska maansada e

**Fikirkiyo markii aan murtida, Feedha kala raacay
**Fiidkiyo aroortii sidaan, Ugu faalaadaayay
**Suugaan facwaynayd sidaan ugu fasaadaayay
**Miyay faraq ku qaateen dadaan, Maalin falanqaynin
**Fal faliidh miyaa loo jabsaday, Faana lagu sheegtay
**Inta ila fadwootee murtida, Fiican lagu daabay
**Waxaan uga fariindirahayaa, Fawda daa badane
**Inta filinku saa uu yahee, Faashle ka qadhaabto
**Ha furfurina fiid meertu, Way faashtaa abide
**Farahana kadhiga Faasil baa, looga faa idaye!!

WQ: Maanmaal

Maqaal: Hiddo Jiidashaa Lagu Dhaxlaa, Gabayga Jaallowe-- WQ: Maanmaal Buureed Gurxan

Asalaamu Calaykum Mahad Oo Dhan Waxaa Iska Leh Allaha Dembi Dhaafaha Naxariis Badaneha Ah,  Nebigeeni Udgoonana Nabad gelyo Iyo Korkiisa Ha Ahaatee.

Idimka Eebe qormadani waxay daaran tahay oo ay qooranaysa kana ay dood celinaysa qormo abwaan Bootaan ku qoray mareegta Maskaxmaal, qormada bootaan waxay biyo dhaceedu ahaa halabuurida suugaanta haday tahay mid ah hibo hiddeed keentaya ama mid hawl keentaya ay noqon karaan isku tayo xaga curinta. Horta waa la baran kara taa kuma diidin, laakiin waxaan ka biyo diiday arinka ah inaanay jirin wax kala tayo wacan balse ay u jindhanayso kuna xidhan yihiin midhaha halabuurku hawl keentayda ahi hadba siduu u dadaalo taaso haduu halgamo uu gaadhi karo halabuurka hidde keentayda ah.

Haddaba anigoon cidna durayn, anigoo ka fog sida qof ku ekeekamaya wuxuu uu aamisan yahay uun, aanse doodiisa ubud dhigaynin cilmi ah  itaabsii oo itus(Scientifically), waxaa ila foolaadsan inaan bal marka hore qormada ku ibo furo waxaa uu yahay Hidduhu? Aqoontaa casrigan(Science) iyo Quraanku Hiddaha muxuu ka sheegeen?, Suugaanyahanadu Maxay ka aamisan yihiin? Gabyaayada soomaaliyeed maxay ka qabaan fikradaas?. Anoo idiin kala qaadi doona bal aan qormada idiinku jalbeebo. 

Hordhaca

Akhristayaal qof kasta markuu dhasho wuxuu ku dhashaa tilmaamo abuurkiisa guuud ahaaneed ku dhafan, waa astaamo ruuxa la kora oo ku talaalan, waxayna u badan tahay intuu nool yahay inay la socdaan. Dhismaha jidhkiisa ayeey qarkood ku saabsan yihiin qaar kalena awooda garaadkiisa iyo maankiisa ayeey la xidhiidhaan. Dhammaan tilmaamahan ku lammaan qofka  jidhkiisiyo garaadkiisaba habka u shaqeenaya, awoodoodu intay gaadhsiisan tahay iyo weliba qaabkay u ekaanayaan waxay u aanoobayaan hiddahoodu halkuu salka ku hayo waa qofka labadiisa waalidee iska dhalaye.

Haddaba sidee buu hidduhu saamayn ugu yeelanayaa tilmaamaha qofku leeyahay, tusaale ahaan qofku inuu noqdo 

1. Mid dheer ama mid gaaban.
2. Mid midabkiisu yahay mariin ama madow ama cad.
3. Mid awooda garaadkiisu sarayso  ama mid ay yar tahay.
4. Mid Aftahana oo weedhiisa deeqsiin kara kumaan kun ruux amase mid afgarooca oo aan hal qof waxba u sheegi karayn.
5. Mid hal-abuura oo ay hawraartuba dibnaha ka saran tahay amase mid aan labo erey isu duwi Karin. 

Dhammaan weydiimahan iyo kuwo kaloo badanba waxaa hubaala inaad isku jirabayso. Haddaba intaynaan isku shideyn inaynu jawaab u helno siduu saamayn ugu yeelano hidduhu abuurka guud ahaaneed, horta waa inaynu wax ka ogaana aqoonta saynisku iyo quraankuba  waxay ka yidhaheen hidduhu wuxu yahay amase hidde-sidduhu siduu raad ugu yeesho abuurka guud ahaaneed ee qofka. Anaa kuu manqaxayee ila soco.

Waa Maxay Hidde-siduhu?

Haddaan haddaba u guda gallo aqoonta Barashada-nolosha(­ bayoolojiga) waxay ka tiri Hidde-sidduhu wuxuu yahay oo afka qalaadnna lagu yidhaaho Deoxyribonucleic Acid (DNA). Dood , hiddesiduhu ama hiddesideyaashu (DNA(s)) waa maxay? Hidde siduhu waa barootiinno ka kooban Ogsijiin, Foosfate, iyo afar bays oo kala duwan. Kuwaas oo noolaha ka dhiga waxa uu yahay marka la eego siday isu saarsaaranyihiin ama inta tiradoodu le'egtahay. Tusaale ahaan, jiirka, daanyeerka, muuska, dibiga lo'da ah, iyo dadkuba waxay leeyihin hidde side mid walba u gooni ah . hiddesiduhu waa waxa suurto geliya in lagu abtirsado xagga aabaha ee aan lagu abtirsan xagga hooyada arrimo aqoonta ku fadhiya daraaddood. Abtirsiinyadu waxay u tahay tixraac in la aqoonsado firka qofku meesha uu ka soo jeedo qoys ahaan si loo helo meel loo raaco dhiiggiisa iyo maalkiisaba iyo weliba xagga awlaadda la isku qabsado. 

Hiddesiduhu wuxuu kaloo xambaarsanyahay ama uu sababaa in awlaadda dhalata ay u ekaato waalidkood xagga muuqaalka jidhka iyo tilmaamaha abuurkooda ku xadfan naftooda. Haddii qofku gaabanyahay, dheeryahay, qof midabkiisu madow xig yahay, ama uu yahay mid maarriin ah. Dhegaha qalloocan, ama waaweyn, sanka dheer, ama gaaban, iyo weliba waxyaabo kale oo qofka jidhkiisa ku saabsan sida codka, fakarka, hal-abuurida waxaa ka mas'uul ah malakuyuulka (DNA) weliba marka la sii kala qaybiyo hiddeside (Gene). 

Qur'anku arrintan si cad ayuu u tilmaamayaa. Laakiin si qofku u dhuuxo oo uu si hufana ufahmo xidhiidhka u dhexeeya Qur'anka iyo aqoontan sidan looga warramay, waa in labada dhinacba qofku u leeyahay garasho gaamurtay oo dheeraad ah oo heer daraasaad ku salaysan. Waxaad eegtaa cutubka 35aad ee Qur'anka aayadda lamberkeedu yahay 28, suuradda Faadhir. Waxaad arkaysaa in aayaddu tilmaantay in midabbada dadka, wax kasta oo dhaqaaqa, iyo xayawaankuba ay kala duwanyihiin. Taasi waa mucjizo runtii lala yaabo arrimo dhowr ah daraaddood:

1. Barootiinnada (proteins) sidaas ah ee xataa ay adag tahay in lagu fiiriyo indhaha qaawan (naked-eyes) ama weyneyso la'aan, waxay mas'uul ka yihiin wax kasta oo noole jira ah oo dhirta iyo xawawaanku noocay doonaanba ha noqdeene ay ka mid yihiin. 
2. Barootiinnadani (proteins) ma aha wax la burburin karo ama la abuuri karo oo waxay khaas ku yihiin noolaha. 
3. Haddii qof kasta oo inaga mida hiddesidihiisa (Gene) la kala fiilo, wuxuu 300 oo goor gaadheyaa oo ay halabsanaysa dayaxa oo haddana ka soo noqonaysaa sida silsiladda taxa ah oo kale!

Aayaddu waxay kaloo tibaaxaysa oo ay weliba taabanaysa in cilmigan uu huggaan u yahay in dadka aqoonta lehi ka baqaan Ilaahay si aan dadka kale uga biqin. Waxaa intaas sii dheer, gebegabada aayaddu tilmaantay magaca Ilaahay oo haddana xambaarsan tilmaantiisa, magac kale oo haddana xambaarsan sifada Ilaahay iyo dembiga uu u dhaafayo qofka arrimahan faraha la gala ee dambaaba ee haddana towbad keena. 

Haddii aad qoraalkan Aqristow ila dhuuxday sida cilmibaadhista qotoda dheeri ee laga soo shiilay mid science ah iyo kutubka quraanka ay inooga shaafinayso iyadoo inoo manqaxaysa hidde-siduhu inuu yahay ka ay u jindhanayaaan siduu u eg yahay muuqa duuleed ee qofku, habkay xubnaha qofku u shaqeenaya iyo dhammaan qaabkay u shaqeenaya unugyada jidhku, miyaanay inooga marag-kacayn in ay halabuurnimada dhabta ah ee aan lagu dhibtoon ay tahay mid ku timaada xaga hidde haday tahay xaga aabe oo laga hiddaysto ama hooyada ama xaga awoowgaba. Waxaaan filayaa inay jawaabtu tahay HAA.

Hal-abuurada sebenkan ugu caansan ee bulshada u maansooda haddaan mid ka mida tilmaamo waxaa inaga filan Maxmuud Cabdulaahi Sangub. Abwaan singub waa gabayaa awooda maanso curinta ka hida qaba qoysas kala duwan oo wada gabya, aabihii, abtiyaashii iyo walaalihii intuba way gabyi jireen. Wakhtigiii hore ma jirin waxbarasho Jaamacadeed, iskuuladuna dalka way ku yaraayeen, sidaa darteed sangub wuxuu ku dadaalay inuu barto quraanka ilaa uu quraankii dhammeeyey, xilligaasna waxyaabaha dhalinyaradu aad isugu taxalujin jirtay, waxaa ka mid ahaa gabayada. Sangub abtigii, wuxuu ahaa ninkii uu Timacadde ku hal qabsanayay ee uu lahaa; “Mudanihii Aflow iyo sidii Muxumed maw sheeg” Aflow, wuxuu ahaa, abtigii hooyadii la dhashay.

Hidda Jiidashaa Lagu Dhaxlaa, Gabayga Jaallow-e

Awooda maanso ama suugaan curintu waxay ka mid tahay awoodaha uu Aadanaha qaarkiis  ku dhasho qaar kalena aan wax laga siiin. waa tilmaan dadka qaar lagu galado qaarna laga qaadiyo.

Macnaheedu wuxuu yahay Gabyaanimada/Maanso Curintu waa hibo abuurka hiddeside ee qofka ku milan waa awood uurka hooyo laga la soo baxo. Astaan ruuxa hiddeesanaya uu iska dareemo goor hore iyo isagoon qaangaadhin.

Qoraayada Suugaanta Iyo Taariikhda Umada Soomaaliyeed sida Axmed Faarax Idaajaa siduu sheegayo in badan buu la kulmey Gabyaayo caan ah oo ku sheekeenaya tixihiisi ugu horeeyey kolkuu isku duwey inaaanu toban Gu dhamaysan.

Taasina waxay markhaati dheerada u tahay rayiga ah Maansoyahanku inuu ifka usoo baxo isagoo awooda Maanso Curintu ay ku talaalan tahay.

Sidaas oo ay tahay haddana waa la joogaba dadku kama daallaan iney isku jirabaan weydiinta ah Gabayga ma la baran karaa, oo sida kasmooyinka kale Aadamuhu u kala kororsado awooda maanso curintana ma loo kala kororsan Karaa.

Inkastoo taasi ay mar walba su'aal taagan tahay, yeelkeede jawaabta su'aashu (Waa HAA! Markaana Waa MAYA)

Waa HAA oo markii aad guud ahaan jacayl aada maansada u hayso, markii tix cusub laguu mariyo, hddii aad qaban karto ama inteeda badan aad ku celin karto. Kolkaad sheekaynayso haddaad is aragto adoo tixo maanso ku maahmaahaya. Haddiii aad wax badan ka xafidsan tahay maansadii ragii hore isla markaasna kuwa kula xiliga wax soosaarkooda aad wax badan ka gtahay. 

Haddii aad iska dareento inaad leedahay awooda kala soocida tixda hagaagsan, mida meel dhexaadka ahiyo mid dhacroorsanee liidata. Haddii meerisyada deelqaafka leh ama miisaan ahaan jaban ama dhud redeeban ay dhegtaadu dareemi karto. 

intaasoo awoodood haddii aad isku aragto waxaad udhawdahay inaad tirin karto: 

1-Maanso an deelqaaf  lahayn.
2-Maanso aan meerisyadeedu Kala dheerayn.
3-Maanso habdhaca maansooyinka kale leeyihiin laga dareemi karo.

Inkastoo arintu ay sidaa tahay oo dadka qaarkiis ay dadaal iyoo barasho awgeed wuxuun maanso SALSALAABA Ay kolka qaarkood wax tirin karayaan haddana marnaba lama sinmi karayso maansada ay hibada hiduhu soo Saarto..(Qoraa:Idaaj­aa)

In aanay sinaan karin ruuxa maansadiisu tahay mid hibo hide keentaya iyo kay tiisu tahay gurdan raac hawliyo barasho ah, waxaa heego inoogu maraya meerisyadan laaxiboon ee aan ka soo goldooxay tix la yiraaho Joog Hadeerba oo uu tiriyey Abwaan Xasan Bulxan Cali. Ciduu doonayaba abwaan ha u hanjabaye tixdu waxay ahayd mid goodis, haseeyeeshe wuxuu abwaanku tuducyada inoogu manqaxaya in jookhiyo sharafteedu fadhido ruuxa Idimka Eebe hibada hiddeed loo siiyey, ayna xikmad(murti) curintu tahay mid hoos jirta oo laftiyo dhuuxa ku aroorsan oo aan la iska soo dhuran karin. Abwaan Bulxan wuxuu yiri:-

❀Jarka booddo maahee xikmadi waa, wax hoos jira e

❀Jabqan xaraf jacburiyuhu ismood, jaamicii sara e

❀Hidda jiidashaa lagu dhaxlaa, gabayga jaallow e

❀Jubuqtaamin geed lalama tago, tuura kala jeede

❀Jidbaysanaha suugaanta jecel, garanna jiibteeda

❀Jeeqaaqe aan kala aqoon, tubaha loo jeexo

❀Jabqis badanle waxaan jirin sawire, jaantus kala nooca

❀Jumladiyo naxwaha kaa khaldani, leexi jihadiiye

❀Jirdin xarigga kaa soohayow, waan ku jaad garane 

Waxaa aan aad ula anfariiray in meerisyada abwaan Bulxan ay uga marag kacayaan kuwan aan idiin ku jalbeebi doono ee ku jiray tix abwaan Jaamac Kediye tiriyey. Abwaan jaamac wuxuu tuducyadan cudoon ku tibaaxaya inaanay sinay ruuxa hanaan raaca ku bartay iyo qofka hiddaha u leh ee ah murtiyahanka ay dhiigisa ku talaalan. Abwaan jaamac waxaa kaloo ku tibaaxaya meerisyadan in macnihii gabaygu lahaa uu dilay mid dhawr uu xafiday iyo qaar kaloo fadhataystay intuu isku soo ragcay markuu meel ka akhriyaba la odhanayo waa gabyaa. Wuxuu yiri abwaan Kediye:-

★Haddiise gabaygu madax leeyahay, Iyo mudane loo doorto

★Minister wasiir iyo haddii, Macalin loo yeelo

★Ama guurtii maamuli kartoo, Magac le loo dhiibo

★Ama uu maxkamad leeyaho, Xeer la marinaayo

★Murtiyahan, Abwaan muhindisa, Oo mariya suugaanta

★Iyo midaan majarihiisa marin, Amase maydhaama

★La iskuma masaaleen haddii, Ujiro wax miisaan

★Hayeeshee micnaha waxaa ka dilay, Waa muxaafiga

Maansoyahanka Hibada hiddeed uleh tiisu waa ay isku xidhan tahay oo ujeedada ay Xambaarsan tahay si buuxda ayuu ugu soo bandhigi karaa. Hayeeshee mida barashada lala laashadaa wey kala daloolshaa  oo si bey u xangabisan tahay waana mid dhacroorsan tahay, inkastoo la dheereeyona haddana aaybaheedu ujeedadii loo mariyey ma koobaan.

Maansoyahanka hidaha u leh ee ay ku ladhan tahay meerisyo tiro yar oo markiiba la qaybi karo ayuu mucda ujeedadiisa u xambaariyaa waxaana tixihiisa laga la soo dhex bixi karaa tuducyo cuddoonoo lagu halqabsadoo murti miidhan ah. Hayeeshe qofka barashada awgeed wax ku curiyaa tix gaaban kuma dan bogan karo, wixiisuna shiiqsi dambe ma yeeshaan.

Maansada barashada lagu dhaliyo waa lagu dhibtoodaayoo inuu ebyo maalmo badan ayeey ninkiiba ku qaadataa halka midka ku dhashay ay debnaha Ka saarsaaran tahay oo markii la weydiiyo goobtii lagu haybiyaba uu Sidii Sayid Maxamed, Faarax Nuur, Qamaan Bulxan, Ismaaciil Mire, Salaan Carabey, Cal Dhuux, Timo cade iyo kuwa sebenkan inoo maansooda sida Singub uu dadka kaga haqab tiri karo.

★In gabaygu maal adag yahay oo, meel fog laga doono

★Maqaamkiisu inuu dheer yahayoo, aan la iska soo miisan

★Maamuusna inuu leeyahay, marag u haystaaye

★Suugaanta nimankii mulkiyey, maydin maqasheene

★Sayid Muxamed baa lagu ogaa, midhaha waaweyne

★Maansadii Ismaaciil Mire iyo, mahadhaduu sheegay

★Murtidii Qamaan Iyo Salaan, maaxdii laga helay

★Cali dhuux wuxuu muujin jiray, mawjadaha culus

★Maskax Ina Sharmaakaa lahaa, miiganoo furan

★Lama mooga Raagena wuxuu, mariyey taariikhe

★Masafadii Gahayr wallaan, cidi ka maarmayne

★Master Aadan Iyo Maxamed shire, miiganow samatar

★Madhuudhyooday iyo Cali Afyare, amase Aw Muuse

★Haddii uu martabad leeyahoo, laga macaashaayo

★Ragaasaa ku meel mari lahaa, muhasho waa ceebe

Sidaa daraadeed anigoo niyad jebinayn cida gulufka ugu jirta inay hanaan raac wax ku curiyaan ama kuba doodaya in barashada ta lagu keeno iyo hiddo keentayda ta ahi ay isku tayo yihiin waxaan leeyahay inkasto farsamo ahaan aad wax badan ka ogaataan barashada sida maansada loo hidiyo oo la isugu duwo iyo xeerarkeeda, haddana adiga iyo maansoyahanka Eebe hibada hideed  usiiyey cirka iyo dhulku intay isu jiraan ayaad isu jirtaan marka lays barbar dhigo midkiin waliba tixaha uu curiyo..


Tixraac(Reference)

1- Qoraa Abwaan Axmed Faarax Idaajaa
2- Hal-abuurkii Soomaaliyeed Weli Ma Dhiman

WQ: Hal-abuur Maanmaal Buureed Gurxan

Maanso Labo Qaafiyadley--( Munaay Jacaylkeena Hag )--Hal-abuur Maanmaal Buureed Gurxan

MUNAAY JACAYLKEENA HAG

**Muniiriyo la moodyeey tiriig
**Maanso aan lahayn saluug
**Murti cuddooniyo leh mug
**Maantaan kugu qori bogag-e
**Maandeeqeey u yeelo dhug

**Munaay Jacaylkeena rogrog
**Maaliniyo habeenba hag
**Maskaxdiyo qalbiga halbeeg
**Midkii quman waliga ku beeg
**Meeshu leeyahayna u sheeg......

**Munaay jacaylka adigu hag
**Muraniyo ka dhawr murug
**Maangaabna waliga uga dig
**Maankaga jiidhsinaya shaag
**Mugdi iyo ka ilaalina hoog
**Mool iyo ku ridaya hog......

**Munaay jacaylkeena hag
**Muxubada u hidi hagaag
**Madal xun waliga ka caag
**Musbaaxiyo qaado tiriig

**Macaanow ka dheh salag
**Muuqaygoo maylal kaa fog
**Milicsiga indhaha ku dhaag
**Maanmaalow dheh isoo durug...

**Marwooy midaasi waa xog
**Maansadana uyeelo dhug
**Macaycsiyo maaha maag
**Maroorsiyo maaha tororog

**Miimiyo waa ga'ley le udug
**Murti weeye leh muciyo mug

**Munay Jacaylku maaha xoog
**Mucashiqiintu dhahaan malag
**Iyo Mawd loo galay shebeg
**Macaneey midaasina waa shirig....

**Musbaxiyo la moodyeey tiriig
**Maansadana ku idhi dhig
**Madal qurxoonoo leh doog
**Maqaamkeedu yaalo roog

**Munaay jacaylkeena hag
**Muxubo weeye le duug
**Maangiyo ka macan farsuug
**Maydhiyo ka baxa sanaag

**Munay hays odhan ka tag,
**Marna hays odhan ka raag
**Malabkeedana usoo degdeg
**Muxubooy aad tiraahdide dug!!!......

WT: Maanmaal Buureed Gurxan

Gabay--( Guurdoon )--- Abwaan Jaamac Murtisame

18/11/2014 Gabaygan Waxaa Tiriyey Abwaan Jaamac Cali Xirsi( Murtisame

1:Cabdilaahiyoow gabay hadaan galabta maansoodo
2:Geraar hadaan kuu tirshoo gobo yar kuu sheego 
3:Guurdoon hadaad tahay asaad gacalo doonayso

4:Guri lagu negaadiyo hadaad ubad u guuxayso
5:Iga gunud garaadow nin ragay taladu gaadhaaye
6:Marka hore geyaan baad ka timi guda nugaaleede

7:Marka xigana gees Iyo ka gees gabiba soomaali
8:Gabdheheenu waxay leeyihiin haybad gooniya e
9:Gobanimaa dhamaan lagu galaday laguna gaataaye

10:Midab gaara qurux lagu guntiyo gaarinimo buuxda
11:Garashiyo aqoon baysitaan gabi ahaan toode
12:Gefka Iyo ma yeelaan hadana gacan togaalayne

13:Hadii geela qaadoo dagaal laysku galalaaso
14:Ama guuto weerara saq dhexe la,isku goob yaalo
15:Girinoof higoodiyo haduu gumuc wax naafeeyo

16:Galaa yuuska qaylada hadii galowgu dhiilaabo
17:Gartu laba nin uma wada sinee adiga oo goolman
18:Gabal dhacay go,doon Iyo adoo goob cidlaa jooga 

19:Gacal Iyo tolnimo maalin ay gabi ka lalaado
20:Gurmad adiga oo waayey Iyo garabku taageera
21:Gucle orod waxay kugu iman saacad gudeheede

22:Waa geesiyiin aan aqoon galowda baashow e,
23:Midkaloo u garaana hadaan gacale kuu sheego
24:Hadaad goosatoo sebena badan galaba meel aado

25:Guyaal Iyo guyaal adiga oo galina soo booqan
26:Dadkoo gamasan laylkii adoo gaar u soconaya 
27:Adigaan gasiin Iyo u sidin gini waxaad siiso

28:Gabaydhiyo adoo dhaxan qaboo gaajo socon waayey
29:Hadaad guriga soo gaadho oo hadalka goo goyso
30:Ku guhaadin maysee dhakhsay kuugu gogoshaaye

31:Hadal aad ka gubatiyo Canaan ama giriif toona
32:Waxaad gocato abid kuma dhahdoo waa gob inanteede
33:Galax Iyo nimcay kugu habtaa gurada kuu yaale

34:Mid kaloo u gaara jirtee gacal aan kuu sheego
35:Talo kaa guracantiyo adoo xaajo kugu giigtay
36:Guuyiyo adaan maal lahayn ama gamaan toona

37:Gaadiid adaan haysan Iyo gaadhi Iyo daaro
38:Oo caydh la gaban gaabayey kugu gelay saaye
39:Sida reer galbeed Iyo halqigan dunida guud saaran

40:Oo qaarba gaarka u yihiin waa kawada gooni
41:Ma gunuunu caysee aday samir ku gaadhsiine
42:Inuu guule bixiyey ogtahay goortu doonaba e

43:Inuu geed hadhkii yahay aduun gelinba meel jooga 
44:Oo geedi laga yahay ogtahay guule suuyidhiye
45:Midkaloo u gaara jirtee gacal aan kuu sheego

46:Hidde aan gu,dhayn Iyo waxaan abid gaboobaynin
47:Dhaqan guuna iyo waxay sitaan godol awoowaade
48:Waa lagu gardaadshoo xishood baa u gooniya

49:Gobaad hooyadii korisey Iyo garashadii diinta
50:Garaad aabihii dhalay huddiyo gola wanaag geeda
51:Iyo gibil qarsoon aan rag kale gaadhin aragiisu

52:Iyadaan gu,jirin baa la baray xaajo gudideede
53:Garkas taad ka eegtaba qof aan gocasho reebeynin
54:Oo aan gabood falin naftana raali gelinaaya

55:Guri nabadi taaliyo dhalaan edeb ku qaan gaadha
56:Gurbood baari kuu wada noqdiyo guusha noloshaada
57:Guur sharafle go,a shaalka Iyo gumaro reer yeesha

58:Gunti aan furmayn Iyo aroos aqal gu,waynaada
59:Gaari dhaba hadaad doonaysiyo gabadh xigaal kaaya
60:Waxa guudka loo feedhiyo timahan gaydhaysan

61:Hadal gobi ku hasawdo gabi wanaag oo dhan
62:Geeska Africa laga helaa geeya shaaximane
63:Gacma daalis weeyoo qurbaha laga geyoon waaye

64:Goobaar ragbaa guursadoo gaalo aaminaye
65:Gugumiyo abaas kama duwana shaadhka kuu galaye
66:Gocondhiyo xajiin bay noqdeen soo galootiguye

67:Goblan weeye aan gudin inaad gacanta saar taaye
68:God daloola weeyaad xareed ku garbinaysaaye
69:Geediyo nabaad kama baxaan gubadka jiilaale

70:Aji nabi ninkii goobayaa wuusan garanayne
71:Isagaan gugiisii dhawan buu gabaw yahaye
72:Nin gol dooxam weeyaan ogayn maalintuu go,aye 

73:Gabay laguma soo koobi karo gololo soomaale
74:Waa gaar waxay mudan yihiin gabi ahaan toode
75:Gaadh soonihii baad ka helin taad gool dhabiye

76:Duco gaamur taan kaaga dhigin sahay ma guuraane
77:Galbi guusha nololeed adaan gaar mid faraye


WQ: Maanmaal Buureed Gurxan

Gabay---( Xamar )---- Abwaan Ismaaciil Cali Boobe

12/05/2013 Gabaygan Waxaa Tiriyey Abwaan Ismaaciil Cali Boobe.

**Waa xamar iyo baroor fardaha, xubinta koobaade

**Caynab xoodan baa jiriyo ashkir ay indhuhu, xiiso ka helaane 

**Xijigooda wiilkii yaqaan waw, xil baxayaaye

**Xakamuu ka dhawraa yuu, xaraan arage

**Kuma uu xanuunjee nadiga, waa yare xadsiiyaaye

**Xubnaha markuu kala fidshee, xarako boodaayo

**Xaamiga orodkuu tirshaa, kana xanaanshaaye

**Xawliga iyo kadluhuu kala duwaa,

xamasho waa ceebe 

**Xamashkuu u taabtaa saqdhexe, xarun sifaar wayne

**Doomaartuu ula xishaa, xananka

qawloode 

**Xarfaduu la doonaa ximan, ka ay taale

**Xidhka dixile waa lagu yaqaan, inuu ku xeeraaye

**Xafta goynta badhiduu idaha, uga xugaa qaare

**Xarago tookha goortay tagtee, beratan loo xiiso

**Markaasuu xabaadhaa waa mid kuu, xeelad ula haaye

**Xabiibkiisa weeyee waa, xaanti yaaa socode

**Taleex buu xawaaraha kaga baxaa, xoodanow farase 

**Xiinka horeba wuxuu kaga gudbaa, xaysimoo idile

**Xudun buu jaraha kaga baxshaa,

xayska ka horoowe

**Beryo wuxuu xanaanshaba hadii, laysku xagal daaco

**Oo ay xasaradi dhacdoo, laysku xayraamo

**Xijigiisu waa goob dagaal ninkii, xeer u dhigayoowe

**Xubintooda wiilkii yiqiin tilmaan, kaan xaraan barane

**Xiniif raacyey neefkuu jeclaa xeego dirirkiiye

**Xaraguu ka qaadaa isagu meelihii, laysku xawjaraye

**Xanfarow baroon iyo ka wacan, xulufadiisiiye

**Waa wixii Darwiish kaga xaq helay kufriga xaylihii beriye 

**Xoolaheena weeyee cadceed, xaasid ka ilaaliye

WQ: Maanmaal Buureed Gurxan

Hal-abuurkii Soomaaliyeed Weli Ma Dhiman. Qormadii 10aad(Halxiraalaha Suugaanta)

Bismilaahi Raxmaani Raxiim, ilaahay baa leh Mahad dhammaanteed iyo shukriba ilaaha swt ku gaar yeela cidduu doono ee adoomihiisa ka mida Hibooyinka sare & Deeqaha waawayn ee siiya qofkuu doono Asraar Qarsoon & tu muuqataba ee Awliyadiisa u arooriya ilaha Deeqda & sharafta Badan,naxariiis & nabad gelyona kor kiisa ha ahaato khalqiga Ilaahay oo dhan kii u khayrka badnaa sayidkeenii Muxammad csw isaga & Ehelkiisii & Asxaabtiisii Suubanayd ba.

Hordhaca

**Suugaantu waa dhaxalfac
**Salka ku haysa hiddoraac
**Sooyaaliyo leh tixraac
**Soohayow oo jiray dhawrfac...(Maanmaal)
Qormadan 10aad waxaan maanta ku soo qaadanaya oo an ku  lafo-guri gabaygii 2aad kaasoo ah mid furaya xujooyinkii hal-xiraale suugaaneedka ahaa ee tixdii culuum ee uu tiriyey Abwaan Ismaaciil Cali Boobe.

Qormadii 4aad ee ahayd halxiraalaha suugaanta waatan hordhaceedii idiin ku manqaxay waxa uu yahay hal-xiraaluhu, mucda iyo gunda-degeeda qormadana wataan idiin ku jalbeebay Tixdii halxiraalaha ahayd taasoo jafeefaysay afar xujooyin oo ku guntunaa cilmiga xiddigiska, faalka iyo hab-orodiska isbedelka debeecada deegaanka.

Xujooyinkii ku mooraysnaa tixdii culuum waxay ahaayeen mid abwaanku si guud ugu xujeenayey dhammaan hal-abuurada sebenkan kacaye bulshada soomaaliyeed u maansooda. Inkastoo tixdu ahayd mid ujeedkeedu is xifaalayn iyo xujeyn ku qotontay, haddana waxaa abwaan ismaaciil u hal-celiyey xujooyinkiisi furay labo abwaan.

Halabuurkii u horeeyey ee xujooyinkii Ismaaciil fura, wuxuu ahaa Abwaan Xasan Bulxan Cali kaasoo aan idiinku soo ku tebiyey qormadii 5aad tixdiisi jawaabta ahayd ee Cooshash Faaruqa.

Maantana waxaa qormadan 10 idiinku soo gudbin doonaa tixdii 2aad ee furaysa gabaygii halxiraalaha ahaa. Waxaa tixdan tiriyey Abwaan Faysal Ismaaciil Maxamed(Goohe).

Manqaxida Macnaha Guud Ee Jawaabaha Tixda Cilmi Ee Abwaan Faysal Goohe

Dhalinyarada soomaaliiyeed ee magaalada ku barbaartay ee haatan kacday marka loo qaybiyo saddex qaybood, malahayga saan filayo hal meel mooyaane, labada qaybood ee kale waa kuwo ka duflaalay inay ilaaliyaan oo ay adeegsadaan ereyada mucda leh ee afkooda hooyo. Waa furo-ku-tiris dhalinta magaalada ku hanaqaaday inta fahmi karta suugaanta mutaxan ama hawraarta lagu taashay halxiraale.

Haddaba intaan idiin ku jalbeebin jawaabaha furaya xujooyinkii tixdii culuum ee Abwaan Ismaaciil Cali Boobe, waxaa ila foolaadsan inaan idiin manqaxo sharax guudna ka bixiyo macnaha iyo ujeedka midho suuggaaneedka maldahan ee jafeefayaan jawaabaha furaya halxiraalihii tixdii culuum.

Markaad dhab udhugato dhaabada tuducyada liishaaman ee ereyba ereyga kale sii qooranayo, kolkaad si feejigan u dhuuxdid siduu hal-abuurku jawaabaha midba tay ka dambeyso isugu hidinayo; mar waxaa maankaaga ku soo dhacaysa talow gabaygan ma kuwii ay tirin jireen baa hal-abuuradii sebenkii hore ee aynu weli ku dhaadano murtiday inooga tageen. Marna waxaa garaadkaaga ku gabaxleenaya weydiimooyin badan kuwaas oo ka imanaya dareen hore leh kaaso ah mid awalba laabtada ku ijbaarnaa oo aad qabtay, talow dareenkaasi muxuu yahay? Anaa ku sheegaye waa dareen mar walba ku odhanayey "Maanta ma jiro hal-abuur u maansoon kara sidii ay u maansoon jireen raggii hore ee noolaa sebenkii Ina Cabdula Xasan. Haseyeeshe waxaa kuu soo baxaysa inay jiraan Abwaaniin qaarkood curdin yihiin qaarna kuwa gaamuray oo bulshada u maansoon kara, taasina waxay afkaaga ka keenaysa weedh dareen leh oo aad ku jalalabayso oo aad odhanayso "Halabuurkii Soomaaliyeed Weli Ma Dhiman". Haa waa runtaayo weli ma dhiman waxaana taas kaga marag-kacaysa tixdan hal-abuur Goohe tiriyey iyo suugaan kaloo badan oo ay intaa madiixayaan hal-abuuro badan oo daafaha dunida kala jooga.

Haddaba tixdan la yiraaho Cilmi oo uu tiriyey Abwaan Faysal Goohe, oo saan kor ku soo xusayna  furaysa hal-xiraalihii gabaygii Culuum, waxay xambaarsan tahay Afar jawaabood. Haddaba Afarta jawaabood ee tixda anoo mid kasta idiin manqaxi doona bal aan idiin ku shabaaxo ta ugu horeysa.

Ararta Tixda
Ararta waa astaan ka mida astaamaha gabayga, waa hirar sida dareen maan-xad ah kuwaas oo uu hal-abuurku ku hananayo maskaxaha dadka dhagaysanaya. Arartu waxay huwan tahay ujeedooyinka kala duwan, amaba arrimo aad u qiimo badan oo siyaalo badan loo adeegsado oo ay ka mid yihiin tilmaamidda iyo hababka dareenka la isugu gudbiyo, hayeeshee waayahan hal-abuurada badankoodu aanay agtooda qiimo weyn ka laheyn oo markiiba tixda ujeedkeeda hore ba ka bilaaba.

Abwaan Faysal Ismaaciil Maxamed(Goohe) dhawrkan tuduc ee ararta wuxuu inoogu tibaaxaya aqoonta Eebe dadka baray inay tahay mid kala duwan, oo ay midi tahay mid lagu kasbado in caalim laga daalacdo haday doonto ha ahaate mid diiniya ama mid maadiye, halka ta kalena ay tahay mid aan bare(macalin) laga baran, laakiin ay tahay cilmi aan dugsi(school) loo galin buugna aan lagu qornin, walow ay tahay mid caaddo dhaqan soo jireen ah laga dhaxlay taaso ah idimka eebe mid dadku ka bartay geediga socodka waayaha nolosha, taasina dadka badankoodu waa mid maanta ay ka daman yihiin. Wuxuu yiri Abwaan Faysal Goohe:-

★Cilmiyada aduunyada ka jira ee, Midiba cayn joogo
★Casharada la qaatiyo wixii, Caaddo laga dheehdo
★Caalimadu waxay tabshen ama, Culimo so sheegtey
★Cirroolaha dhamaadiyo wixii, Coomir laga reebay
★Nin kastiba wuxuu camal yaqaan, Caymadeed garaye

Hadaynu intaa kaga gudubno ararta tixda, Oo aan u daadago sharaxa labada jawaabood ee ugu horeeya tixda.

Furitaanka Labada Xujooyin Ee Ugu Horeeye Hal-xiraalaha

Meerisyada jawaabtan koowaadi  waxay furaysaa labo xujo oo Abwaan Ismaaciil ku hal-xiraaleeyey hal-abuurada Soomaaliyeed si guud.
Xujada kowaadi waxay ahayd mid ku saabsan xidiga-aqoonta, kaaso ah cilmi reer guuraagu u adeegsadan inay isbedelka xilliyada kaga sahmiyaan suu xaal noqon doono timaadada soo socota.

Si ay dhalinta Soomaaliyeed bal waxuun uga fahmaan murtida gabaygani xambaarsan yahay waxaan soo qaadan doona tusaaleyaal irmaan kuwaas oo u ibo-furiya jawaabaha tixda ee ka hadlaya adeegsiga aqoonta-xiddigiska.

Haddaba bulshada Soomaaliyeed si ay uga badbaadaan ama ay u yaraato saameynta dhibaatooyinka ka yimaadda roob-yaraanta iyo xaaladaha kale ee la soo dersa xilliyada adag, waxa ay bulshada Soomaaliyeed habeysatay aqoon hodon ah oo la kala dhaxley ka-ab-ka-ab oo ay ku go’aan qaadan jireen. Tusaale ahaan, saadaasha roobka ayaa ahayd aqoon aad u horumarsan; aqoontan oo ka dhalatay isku-dhafka xiddiginta dadkii reer Beershiya (Iiraan), Carab iyo mid Afrikaan ah. Xiddigiyaha Soomaaliga ahi waxa kale oo loo yaqaannay Xidaar, kaas oo oddorosi jiray xaaladaha cimilo ee yimaaddada. Inkastoo maanta ayba inagu yar yihiin dadka jaadkan oo kale ah haddan waxa ay bulshada dhexdeeda ku lahaayeen maamuus xooggan; saadaashooduna badi waxa ay ahaan jirtay mid u dhawaata wax dhaca ama la arko – taas oo ay xoolo-dhaqatadu ku go’aan qaadan jireen si ay ugu maareeyaan howl maalmeedkooda arrimaha la xidhiidha cimilada (roobka, abaaraha, dabaylaha), hayaanka, dirirta (dagaallada), guurka iwm.

Haddaan si tusmaysan idiinku sii manqaxo adeegsiga falaga si bal waxuun idiin ka bidhaamo jawaabahan furaya xujooyin ku saabsan falaga bal aan tusaale irmaano kale soo qaato. Tusaale ahaan doorsoon ku yimid xilligii sumalka idaha lagu sii deyn jiray Dhaqan-ahaan, xoolo-dhaqatadu, si joogto ah sumalka uguma darto idaha, xilli go’an mooyee. Waxana ay sidaas u yeelaan in aaney iduhu dhalin xilli adag (Jiilaalkii oo kale), oo aaney isugu darsamin caatonimo iyo dhalid, ka dibna laga yaabo in ay ka soo doogi waayaan xilligaas adag.

Habeenka la yidhaahdo “Dambasame” ayaa ah amminta ay xoolo-dhaqatadu sumalka idaha ku sii daayaan si ay u rimaan. Habeenkaasi waxa uu ka horreeyaa 150 maalmood xilliga uu roobka gu’gu bilaabmo. Sidoo kale, Dambasamuhu waxa uu ku dhacaa ama galaa 120 cisho ka dib habeenka Dab-tuurka (Dab-shidka ama Nayruuska) oo Soomaalidu ku suntato habeenka 1aad ee Sannadka Soomaalida. Habeenkaas (Dambasame) waxa uu ku beegmaa badhtamaha Deyrta (bisha Nofembar), kolkaas oo (sida ay Soomaalidu u taqaan) dayaxu la jiro xiddigaha ‘Urur-ka” oo ay Soomaalidu u taqaanno “Laxo”. Sidaas bey iduhu 150 cisho ka dib dhalaan oo ugu beegmi jireen xilli uu roobku si fi ican u da’ay (hilaaddii 15ka Abril). Odhaah soo-jireen ah oo ay Soomaalidu leedahay ayaa u dhigan sidan: “marka ay laxo dhacaan, ayey laxo dhalaan”.

Xilliyada iyo Taranta Idaha Is-beddelladaas awgood, waxa ay xoolo-dhaqatadu gar-waaqsadeen in aanay habboonayn in habeenka Dambasame sumalka idaha lagu sii daayo, maxaa yeelay lama hubo in ay iduhu dhalin doonaan xilligii ku habboonaan jiray ee roobku di’i jiray. Waxaana sababay roobabkii oo aan isku halleyn lahayn. Saas daraadeed bulshadeena oo ah mid aqoonta-xidigiska eebe ku ilhaameeyay iyagoo aqoonta adeegsanaya waxa ay reerguuraagu door-bidaan in ay 30 habeen dib uga dhigaan habeenka Dambasamaha, si ay xooluhu u dhalaan badhtamaha bisha Mey.
Halkaas waxa innooga muuqan karta sida ay reer-guuraagu aqoon xidigiska u yaqaan(astronomy), iyagoo cimilada kaga sahminaya sida ay isugu habeeyeen ama ula jaan-qaadeen saamaynta doorsoonka cimilada ee ta taaganta.

Somaalidu iyadoon waxbarasho lahayn ayay hadana waxay aad ugu horeeyaan habka cilmi felega iyo saadaasha oo ay waxka sheegaan waxa soo socda ama dhici doona iyagoo ka mooraynaya dayaxa, cadceeda, xidigaha iyo dabayshu xagay usocoto iyo weliba gebi ahaan saadaasha jawiga laakiin waa ragii hore inkastoo raga maanta iyagu ay yihiin  rag waxbarashada ku horeeya waxaana laga yaabaa inaanay xiisaynba  cilmi felegii ay ragii hore adeegsan jireen.

Hal-abuurka maanta yaqaana aqoonta-xidigiska waxay inoo cadaynaysaa in cidda la cado-cadaysan karta ama xujooyinkiisa furi karta ay tahay cid aqoon u leh cilmiga xidigiska(astronomy)­. Walow ay jiraan hal-abuuro cilmiga xiddigiska yaqaana sida Abwaan Axmed Hayow iyo Abwaan Xasan Bulxan. Haddana taasina waa sababta keentay saan filahaayo in Abwaan Ismaciil ay u jawaabeen labada hal-abuur ee kala ah Abwaan Xasan Bulxan Iyo Abwaan Faysal Goohe.

Faysal jawaabta uu ka bixinayo waxuu inoo sheegayaa; kalguurka ku dhacay xidigaha sida awr-cirka, dirirtiyo naafka wada fadhiistay, Cirjeexda dalandooshay iyo weliba dabaylahan koonfur u dhacaya, aqoonta ku laabani inay tahay in abaari soo socoto ee waa in laga sii gaanshaada.

Aan Idiin yara xasuusiyee Abwaan Ismaaciil Cali Boobe waatuu inagu halxiraaleyey oo uu yiri:-

☆xiddigaha calaankii hor kacay, Saxala cawlaaday
☆Ee dirirkii cidhiidhiga galoo, Naafka la caweeyey
☆Ee cirjeexdii suurtayee, Cag dhigi weyday
☆Ee awrkii cirku indhaha iyo, Caasha kor u taagey
☆Ee ururtii cishaha foorortee, Ceelka lagu guuley
☆Ciriqeeda yaa garanayoo, Cara e Noo sheega?

☆Dabaylaha cartamayee, Calan walaynaaya
☆Ee ciiriyo habaas dunidu, La Cawlaatay
☆Ee Jahada koonfureed cugtee, Galab caraabaaya
☆Ee aan cawayskii go’ayn, Cuudka laga maalin
☆Ciriqeeda yaa garanayoo, Cara e Noo sheega?

Waa kan Abwaan Faysal Goohe oo furaya xujooyinkaas wuxuuna yiri:-

★Ismaaciil calaamaad na tidhi, Cugga jawaabteeda
★Carwasaadka adigaa tirshiyo, Gabay collaadeede
★Afarteed cibaaraad na tadhi aan, Cod ka idhaahdo

★Curaafaysi buuu moodayaa, Kaan caqli lahayne!!!
★Xidigahan calaanki horkacay, Saxalkan cawladay
★Dirirkaa cidhiidhiga gallee, Naafka la caweeeyay
★Cirjexdaa suurtayee soo, Cag-dhigi weydey
★Awrkaa cirkee indhaha, Iyo caasha sare taagi
★Ururtaa cishaha foorartiyo, Ceelkan lagu guulay
★Iyo dabayhaaa cartamayee, Callan-walleynaaya
★Ee jahada konfureed cuggatayee, Galab carabaysa
★Ciiradiyo habaaskaa is xidhay, Dunidan cawlaatay
★Adigaa carayaye hadaan, Caynka ka higaadsho
★Labadu callaamadey sidaan, Waa ciriq abaareede!!!!

★Xooloho cuslaadiyo dhulko, Cawska laga waayay 
★Cirkoon daruur lagu arkayn, Caadna laga dhaarshay
★Cayayaankoo naaftiyo wax bey, Ku cayimayaaane
★Calooshuu ka diidaa ninkii, Camal yaqaanaaye......
★Buurraha u caraar intaan, Cuudku kaa madhanin

Furitaanka Xujada Saddexaad Ee Halxiraalaha
Jawaabtan saddexaad oo ah mid kakan oo sarbeeban taasoo aanay fahmin karin dhalinta badankoodu waxaan bal in yar ka bixin doona sharax guud si ay ula jaanqaadaan fahamka jawaabta.

Reer-guuraga Soomaaliyeed waxaa Eebe siiyey aqoon ay ka barteen dabeecada deegaanka ay ku nool yihiin. Waxay aad u yaqaanan dhaqmada noolaha kula nool degaanka, kuwaas oo ay kaga sahansadaan isbedelka ku yimaada hanaanka geedi socodka nolosha.

Bal aan idiin yara xasuusiyee Halxiraalihii Abwaan Ismaaciil Waatuu yiri:-

☆Cooflaha libaaxiyo shabeel, Caydigu eryoodo
☆Casarkii waraabaha ciyiyo, Ciyowga naaq daayey
☆Duhurka guumays cabatiyo, Haad cishaha duulay
☆Coomade hilib diiday, Iyo galaw Cataabaaya
☆Baqalyohoo waxaro casumay oo, Cunada daayey
☆Cawa weerta subixii tukaha, Ceelka laga waayey
☆Ciriqeeda yaa garanayoo, Cara e Noo sheega???

Maadaama qofka reer-guuraaga ahi uu yaqaano dabeecadaha xayawaanka kula nool deegaanka, Haddii qofkaasi uu arka Coofle aar oo ka baqay caydi , Dhurwaag casarka orbeenaya iyo ciyow yulqan gabay, Guumeys gadiidka qabdhamaysa iyo Haada fiidka duulaysa, Coomaade coodiyo jiidhka daayey iyo galaw geydhanayoo cataabaya, Baqalyihii la odhan jiray baqalye buureedow babo oo waxaro la ciyaaraya iyo tukihii markuu waaga galalacleeyo ceelka cidna uga soo horayn jirin oo subaxaa la ba waayey, waa maanka qofka reer-guuraaga ah ku soo dhacaysa xaalku inaanu caadi ahayn ka dibna wuxuu ka dabqaadanaya astaamahan horta leh ee uu ku arkay xayawaanaadkan.

Iyadoo arrintu sarbeeb tahay oo aan si fidud loo fasiri karin, hayeeshee anoo ka dabqaadanaya dhaqanka reer-guuraageena iyo jawaabihii Abwaan Xasan Bulxan Cali iyo Tan Abwaan Faysal Goohe Aan idiin ku jalbeebi doona, waxaa weeye:-

• 1- Libaaxiyo Shabeelku waxay ka mid yihiin dugaaga kuwo burjiga leh laga sahmiyo saadaashaa waayaha waxa xiddigoo jiifo ama taagan yahay sebenkaa isaga ah. Ragii hore ee soomaaliyee ee col u jooga ahaa adeegsana jiray faalka, xiddigaha iyo dabaylaha iwm. Xiliga ay arkaan libaaxa iyo shabeelka oo kale oo waxaan hawaysan jirin ka cabsoonaya waxay ku sifayn jireen xiddiga raggu inuu jiifo iyagoo aamisanaa inay raga iyo libaaxa ay isku buruud yihiin. 
• Markaa col-wada ama Col ujooga galshooyinka u kaga dhaqan yahay geyigaa gaarkana u ah kooxdiisa ay iska horjeedaan kooxda kale ee gacan qaadku u dhaxeeyo. Qaybtooda markay kala kulmaan calaamadahaas la soo darsay geylamaagaa ay aamisanaayeen inay isku burji ahaayeen walaac iyo walbahaar fara badan baa soo food saari jiray guluf-wadeenka. Wuxuu aad ugu mashquuli jiray iskuna hawli jiray iskuna shaandhayn jiray horjoogayaasha hurimahaa ee uu hore ugu hantiyey guusha faraha badanle ee ah mida lagu dabo-joogo. Sidaa darteeda buu liibaaxu u soo galay waana burji jiifsaday.
• 2- Duhurkii waraabaha ciya labo wax buu midkii og yahay. Dhulkaymeed uu ku noolahay oo laga garanayo inay dad iyo duunyo toona ku dhaqneen, horweyn goay oo ugu soo galay halkaas oo uu hilbihiisa ku wadhay waxna fiigo kaga maqan yhn oo kaynta ugu jiraan oo uu isugu ciidan diranayo. Arinta labaadna waa goob geylan dirireed oo ba'ani ka dhacay oo shalay oo kale rag isku arkay oo u yaalo meydkii aanu cidna gurin, maalintaana isagu aanu cidna ka martiyeynin. Labadaas buu mid uun og yahay. 
• 3- Isbedelka ku yimi dabeecada lagu yiqiinay ciyowgana maxaa laga saadaalin karaa? Ciyowgan yulqan gabay wuxuu goobjoog ka yahay belo dhacday waqti aan fogeyn ioo raqda iyo raadka geylanku meesha yaalo isagoo ka naxsan ama la dhiilaysan wixii hortiisa ka dhacay ama yaala fuushana geed aan meesha ka dheerayn, una muuqda mid isaga kol dhaw la qaban doono afkiisana u doobshaday hoog iyo ba'a uu indhihiisa ku arkay cabsina iyo argagax kula naban sakal yar oo ka mida mid laamaha geedka ugu sareeya amuurta uu la naaqdaayeyna ay tahay mucjisooyinka ka dhacay goobtuu ku sugnaa.
• 4- Guumaysta duhurka ciday iyo haada caweyska duushay waxay ka mid waxyalaha ay ka dabqaadan jireen xeel dheerayaashi hore, waxayna ku sifayn jirayn colaad layslama gafaana jabiyo khasaare badan laga dhaxlo.
• 5- Sida caadada aha Haadu habeenkii ma duulo wuxuuna la duula waa cabsi ka kicisa baradiisa.
• 6- Coomadaha iyo baqalyaha waa sida dhurwaaga waxayna ka haageen hilib aanay cidna marti uga ahayn.
• 7- Galowgan cataabaya waa dhiilo ka warqab oo wax dhacaya ama soo socda bay ka dabqaadan jireen
• 8- Tukuhu waa noolaha marka laga reebo ku dhexnoolaha biyaha sida raha iyo lulumada soo arooraha waa shayga ugu soo horeeya biyaha xili waagu baryo goobaha biyaha. Falfaliidhka waa bariga isagoo dultaagan meelahii qoyaan biyoodle goobta goobta u xigtana waa mershii raq ka dhawdahay subaxaa, subaxaa wuxuu kaga baaqan karaa goobta uu ku soo horayn isagu oo wuxuu feedha kaga taagan yahay tulud ha la cuno ama si kale ha u bakhtidee oo isaguna cidna marti uga ahayn amase meyd banaan gorofsan.Waa kan Abwaan Faysal Ismaaciil Maxamed Goohe oo meerisyo laaxiboon inoogu tidcaya jawaabtii furaysa isagoo inoo sheegaya inay colaad birta la iska aslay tahay saansaanta jawiga muuqda iyo degel cooshash faaruqa. Wuxuuna yiri:- 

★Afartaa intaan cayn ka dayey, Caadi ma usheegay
★Afar kalena coflaha libaxiyo shabel, Caydigu eryooday
★Nabsiba cidadaha ka dhigay oo, Caasha soo jaraye
★Isagaa ciyaaallkiyo u kaday, Caydigaa hellaye
★Labadaa cadeyaye hadaan, Camal kalle uleexdo
★Casarkii warabahan ciyey iyo, Ciyawgan naaqdayey
★Guumaysta duhurka cabatiyo, Haad cishaha duulay
★Coomaahadan hilibka daayey, Iyo galawga ciishoday
★Baqalyahan waxaraha casumay, Lana ciyaaraaya
★Cawaweeerta subaxii tukahan, Ceelka laga waayey
★Intaasuba colaad bay arkeen, Lagama ceeshaane!!!!!
★Meel caqiibo beeshiyo balay, Caasha ku hayaane
★Guutooyin ceeqdiyo hillbay, Ka cokanadeen dheh!!

Furintaanka Xujada Afaraad Ee Hal-xiraalaha
Furitaanka xujadadan afaraad iyana waa mid sahalka ku haysa saadaasha iyo odoriska timaaddada waxayna ku arooraysa Faalka iyo habka u shaqeeyo waana mid aad u kakan qof yaqaanaya mooyaane ruux kale wuu faaganayaa. Waxse hore u furay abwaan Xasan Bulxan. Maantana Abwaan Faysal Goohe baa furaya. Bal aan idiin yara xasuusiyo xujadii ismaaciil intaan idiinku jalbeebin jawaabta. Wuxuu yiri abwaan Ismacil Cali Boobe:-

☆Dheregsane ku cashaqay, Ximraha caasha soo geliyey

☆Caynsane afyuubkii la degey, Lana caweynaaya
☆Garba-raar ku caasiyey tukaalaha, Kugu cilaalaaday
☆Cuqle kugu rakaatiyo bayaad, Ciiro kaa qarisay
☆Cabdada mugdiga jiifsatee, Cayn ubixi waayey
☆Moorada cidhiidhiga gashiyo. Dunida cawlaatay
☆Ciriqeeda yaa garanayoo, Cara-e Noo sheega??.

Waa kan Abwaan Goohe oo Xujadaas furay wuxuuna yiri:-

★Afartaa cadeeyaye hadaan, Ciida kula aaado
★Casarkiiyo adoo dhigay haduu, Hadal cadayn wayo!
★Canlabeeb ma fiicnee haduu, Caan ubixi waayo!
★Markhaatiga cadeeyiyo hadduu, Ciirro tire waayo!
★Dharagsane ku cashaqa ximruhu, Caasha so galiyo!
★Cisho kale inaad dhigato bey, Caadadii tahaye!!
---------------*****­*---------------
★Caynsanaha afyuubkaa la dagay, Cawda kula jiifa!
★Garbo-raar ku caasiyey tukahan, Kugu cilaalaadey!
★Cuqle kugu rakaatiyo bayaad, Caad ku kaa qariyey!
★Cabdadan mugdiga jiifsatay ee, Cayn u bixi waayey!
★Caarifnimo anan sheganayn aan, Cod ka idhaahdo
----------------★★★-­------------
★Mooradan cadhiidhiga gashe, Caga gubyoonaysa
★Cill-qabeen ku dooniyo ballay, Soo carbinaysaaye
★Cishrin guyo tagay waxad gaysta, Coonka ku yimiye
★Guluf kugu cabaadiyo intaan, Cadaw ku soo gadhin
★Cishahaba inaan geedidaa, Ku cawo adduun ahe!!

Lasoco qormada 11aad hadduu Eebe Idmo

WQ: Hal-abuur Maanmaal Buureed Gurxan

Contacts: Maanmaalbured@gmail.com
Copyright: Maanmaal Buureed And MaskaxMaal.com

Taleex Baa Dalkan Ugu Mudane, Talada Noo Geeya

--Taleex Baa Dalkan Ugu Mudane, Talada Noo Geeya!!---

‪
^^Suugaantu‬ waa dhaxalfac
^^‪‎Salka‬ ku haysa hiddoraac ‪
^^Sooyaal‬ iyo leh tixraac ‪
^^Soo‬ jirey dhawr farac..(Maanmaal)

Ayaan kastoo dhalata cajabta waayaheediyo camalkeeda leh, dhacdo kastana xiiseheediyo xamaasadeeda leh, waxaa maanta abwaanad culimo cumar jaamac(luul) ay isoo gaadhsiisay tix cuddoon oo ka soo maaxatay kana soo fooftay maskax dihaniyo laab u culan curinta maansada eebe ku ilhaameeyey.

Tixdan laaxiboon oo la magac baxday Taleex waxaa tiriyey abwaan Fiqi Faatax. Abwaan fiqi faatax oo ahaa halabuurkii bishii 9aad ee sanadkan hoyga dooda halabuurka lagu gudoonsiiyey bilada buuniga halabuurada hoyga taasoo uu siiyey abwaan ismaaciil cali boobe ayaan waxaan jeclaystay intaan tixda taleex u galin inaan bal wax yar idiinka xasuusiyo tixdii laaxiboonayd ee abwaan fiqi faatax uu ku gudoomay tixdii bilad ee loogu caleemasaray buuniga halabuurada hoyga.

Hordhac
-----------

Taniyo amintii dareenkaygu sidii falaadho il tamreed ka yimi uu usoo dabtay gabayadii toolmaanaa ee silsiladii Bilad, marnaba dareenkayga kamaysan bixin xikmadii iyo murtidii looshaneed ee tixdii qurrux badnayd ee Bigil tasoo ahayd mid abwaan fiqi faatax isagoo faras baroora fuusha uu wadanka intiisa badan wada marayo, tixdan oo ahayd tuu ku gudoomay biladuu ismaaciil siiyey wuxuu yiri:-

❀Biladdaadii helay ina caloow, baabkii maansada'e
❀Baalaha casaankii ku xiray, buurta le'ekaaye
❀Baroorkii gudoomiyo sangaha, buunigii wadaye

❀Buskaa roox balida ceel-cad, iyo balanbaliyo miirta
❀Buuhoodle bookh iyo galdogob, bayra agaheeda
❀Buurtinliyo bacaad-weyn ilaa, boocamiyo laaska

❀Bilaadada nugaaleed taleex, bixin dulefkeeda
❀Buura-wadal bananada xalxalis, bide halkuu sheegay
❀Karamaan bidhaanteeda iyo, bariga reexaanle

❀Buuraha sanaag ceeri iyo, badhanta eegaysa
❀Barimada jidbaaliyo qabriga, boqoradii taalo
❀Buraan iyo hadaaftimo qardhiyo, bayla iyo eylba

❀Boosaasiyo caluuliyo qandala, badaha sii jeeda
❀Bareediyo wareegsame halku, odaygu soo beegay
❀Bandarada intaan soo tirshiyo, boqol kaloo laaban

❀Baashaa galbeediyo wardheer, ciid bartamaheeda
❀Beenalay halkuu beegsadiyo, janan bataaxeeda
❀Baxdawgii anoo saaran iyo boodkii laga maagay

❀Baqoolaha dhulkaan soo maree, socod ku baandheeyay
❀Booboow tixdaad marisay baa, lagu bulsheeyaaye
❀Inaad boqorka maansada tahaa, budul ku heesaaye

❀Bigilba ha noqdee xarafkux waa, guluf bilowgiise
❀Bootaanba waa kaa ku maqan, baydadkii hore'e
❀Butuluu ma dhaho goohe oo, waa isagaa baqaye

❀Bilaawihii cadceed waa qarsaday, baal-xaafkii warane
❀Cabdul iyo biriir kuma dhacaan, bila-daygoodiiye
❀Qaasin baan badheedhaha ku dhicin, bayd inuu dhaho'e

❀Hurfe lama bulxamo maansadii, baaca kululaye
❀Bilan caasha luul iyo hadaan, birimdii joogin,
❀Ama aan buntukha geenyo iyo, baasku nagu daadan

❀Bushimaha cidii kala furtaba, waan u baxayaaye
❀Baalaha ka eeg ina-adeer way bakadayaane.

--Abwaan Fiqi Faatax Iyo Tixdii Taleex--

Tixdan taleex anigoo u kala qaadaya saddex qaybood, ayaan waxaan ku horeenaya qaybta hore oo ka kooban 29 meeris.

Qaybtan hore waa ararta tixda taasoo ka mida astaamaha maansada. Abwaan fiqi wuxuu arartan inoogu sheegay in manaam ama an dhehee riyo loogu yimi taasoo ahayd riyo ka toosisay hurdadii oo kulmisay isaga iyo abwaankii weynaa ee Bide Faarax Gaas(AHUN).

Sida arartu inoo tebinayso Abwaan Bide wuxuu marka hore Abwaan leeyahay fariinta iga qaad igana gaadhsiiya dadka dunida jooga, wuxuuna fiqi horta u sheegayaa inuu isaga iyo duub-cadii daraawiisheeba eebe janada galiyey darisna ay la yihiin asxaabihii nebigeeni(scw) udgoonaa.

Abwaan Bide wuxuu kaloo u sheegaya sababta janada eebe u galiyey inay tahay inuu ahaa mid cibaadada eebe faray raacay maantana uu midhaheedii cunayo, sidaa daradeed wuxuu farayaa in uu cibaadada ku dadaalo, dadkana usheego inay cibaadada iyo alle ka cabsiga badiyaan.

Fiqina wuu ka gudoomaya, waa kan abwaan fiqi faatax oo murti cuddoon inoogu soo tebinaya wuxuuna yiri:-

**Indhawayd ta’dii gabay Ina Caloow, waa anigaan tirin
**Tee’leeyay maansooyinkaan, teeb-garayn jiraye
**Taraafiik markuu waayay baan, joojay tabihiise

**Tebinkiisa aan xiray hadaan, idiin tusaaleeyo
**Talaamiidda yaan uga hariyo, tuduc la soo roore
**Anoo tiiriayaa xalay saqdii, taarkan ii yimide

**Tawal baa hurdada iga galloo ,toosay kaligaye
**Taleefoon aan qabo damcee, tararag-laynaayay
**Tusmadii abwaankuu ahaa, Bidihii toosanaan jiraye

**Ina Faarax Gaas kama tegine, waw tawaawacaye
**Eebaan u tuugiyo Allahii, taagay dunidaane
**In fardawsa lagu tiimbiyaan, tooyadkeed galaye

**Waxuu yiri jannadii waan tagnoo, nala ku tuuryeeye
**Waxuu yiri tubtaan qaadnay, baa ahayd TII anbiyadiiye
**Waxuu yiri toolmoonahaa, taako noo jira-e

**Waxuu yiri turaabtaa ka badan, xuural-cayn tubane
**Waxuu yiri Tacaal nagu dhahoo, toganay khayrkiiye
**Tafiirtii darwiishkuna dhammaan, taabte raaxada-e

**Waxuu yiri tartiib iiga qaad fiqow, tiraabtayda
**Tawxiidka waxa lagu tagaa, togag naciimaade
**Waxuu yiri tasbiixdiyo hadayn, toobada Illaahe

**Tukashada sallaadaha ha goyn, iyo takbiirtooda
**Waxuu yiri turxaan lama hadlee, taxane suugana
**Ina Adeer tixdaan iga gudoon, tirina inshaaleeye

**Waxaan iri tilmaantada iyo, qaatay taladiiye
**Taageeradaan Biddow, tamana’aayaaye
**Tanaduhu salaan bay dhammaan, kuu tabinayaane

**Tolnimadaadi way garanayaan, taabac-nimadiiye­
**Toogtaadi soo hiilisaye, tacab jannaad miiso
**Afartaasi tahliil weeye iyo, tiixa roob da'aye

Abwaan fiqi faatax markuu intaa uga tibixsiiyo ayuu hadana isagoo wali hadalka sii wata oo uu riyo kula hadlayo Abwaan Bide Faarax Gaas(AHUN), wuxuu abwaan Fiqi uga waramaya baabi'ii iyo inkaarihii ka dambeeyey dal, dad iyo duunyadii soomaaliyeed ku habsaday.

Wuxuu meerisyada cuddoon ee tixda ugu manqaxayaa sida maanta soomaali birta isaga aslayso iyadoon loo kala eegayn kana waa birmageydo iyo kana birmad toona ah.

In qolyooyin soo baxeen masiibo baraysatay oo dad aan waxba galabsan bambooyin ku asqaysiinaya sidoo kalena iyaguna nafahooda qarxinaya.

Wuxuu tuducyada laaxiboon ugu laaqibayaa sida maanta badaha soomaaliya qashinka kiimikada loogu aaso ee biyaha wadanka loo sumeeyey.

In barxadii gaashaysnayd ee roomtii afrika waa muqdishowe taxtaxaashiyaan afrikaan aad u liita kuwaaso mar daaraha madfaca ku bardaamiya marna ku raaxaysta degelada ugu bilicsan ee xamar cadey.

Wuxuu heego ugu maraya sida laysu wada nacay ee soomaalidu isu wada haaraamayso ee midba midka kale u reebayo rubadana u goonayo. Fiqi faatax waa kan isagoo mar kale inagu jalbeebaya, wuxuuna yiri:-

**Takhasuskayga weeyo ereyga, waan tukubiyaaye
**Tuduc kaloon abwaankii ku iri, toobkaha u qaata
**Toogashada markay kugu dileen, nimanka tuug taahi

**Tareenkii bulshadu fuushayee, turunturoonaayey
**Taajir iyo faqiir waa simoo, dhigayay tuurtiiye
**Tuhun baa dadkii kala galoo, toorey lays galiye

**Tukaa feenta soomaalidii, tuulo iyo belede
**Tubtaa qaraxa la isugu xiraa, tiinka Miinada-e
**Taajkii boqorka may daynin iyo, boqor tilmaana-e

**Culimadii tusbaxa eersatiyo, tebeintii diintiiye
**Tamootidu ma laysiyo xanuun, tiibijo qoone
**Toora-toorahaa laayay iyo, turuurux Aaka-e(AK47)

**Al Qaacido tiikaal ku timi, toomihii gala-e
**Afrikaanka tawguu lahaa, tiigsay dhaxalkiiye
**Taangigooda yaa lagu arkaa, toonka curubaade

**Mar-marsiiyo taageerahay, tacadi maalaane
**Taraaqadii badaha laga jiriif, tabadin keeniiye
**Tangarkaa ku quba kiimikada, timmo la haadiiye

**Tiriliyan qaxoontigu ku dhaw, calaamka tegeye
**Tahartooda baa lagu qoraa, tuugsigaa korine
**Tacliintii bartee nolosha adag, lagu tacaaleeye

**Taminaad markii laga rabee, waalidku u tiico
**Tahriibtu badaha ugu dilaa, xuudka taagsadaye
**Tamaniin ka badan shekadan, taxayo saaxiibe
**Tabad weeye arimaha dalkuye, toobinka aan eegno

**Afartaas tahliil weeye iyo, tiixa roob da’aye
**Takhasuskayga weeyo ereyga, wan tukubiyaaye
**Tuduc kaloon abwaankii Ku iri, toobkaha u qaata

Qabtan saddex waa qaybta mucdiyo miidda murtiyeed ee u jeedka tixdan wadaniga ahi ay ku dhaaban tahay, markaynu iska dhaafno ararhudhka yare qurxisiyo maanxadka ah waxay u iishanaysaa guntiyo ujeedkeedu dhawr arimood oo kala ah:-

1- In dadka soomaaliyeed is cafiyaan, wixii turxaan lehna layska shaafiyo lana wada tashado
2- In aan ololaha midnimo tasawin oo tubta toosan la qaado

3- Abwaanku isagoo si cilmiyeysan dadka u tusaalaynaya una laaqibaya sooyaalka, hodontinimada iyo hoodada dhulka hooyo leh in lagu shiro taleex oo gogosha la dhigto halkuu halgaamigii soomaaliyeed u taalay waa geedka gedefta leh. Waayo taleex waa caasimadii umada soomaaliyeed, waa ubucda ay fadhido nimcada dooxada taasoo ah mid baadiyo biyo, duunyo la dhaqdo nooc kastooy tahay, iyo jawi macaan oo laadiifoonba leh. Waana halku ka soo bilaabmay gaylankii gobonimo diinki umada soomaaliyeed ee duub-cadii daraawiish.

Abwaan Fiqi Faatax waan kaan isagoo feenanaya intii igu dambaysay ku tiiqtiiqsanaya murtida ka timi fahmada looshanee eebe ku galadaystay. Wuxuuna abwaan Fiqi yiri:-

**Tiintiinka soomalidaan, cunaysa tiilkiisa
**Tiigaalka nimankaan rabee, tooxan qodax toolka
**Timir hadii aad siisana kuwan, dacar u taahaya

**Tiihiyo xanuunkiyo halkii, tuluxda daawaynin
**Turkaan iyo dhulaan lagu arkayn, tiifna gadanaaya
**Turxaamaha dhexdeena intaan, tuubo ku afuufno

**Taleex baa dalkan ugu mudane, talada noo geeya
**Taariikh runa hadaan eegno, iyo, taxanahii raadka
**Talaabadii dunida soo martiyo, toobiyaha muuqda

**Tamaaaniin ka badan aragtidaan, taabo leeyahaye
**Toorihii aan khaladnaan rabaa, inaan ku toosaaye
**Taleex baa dalkaan ugu mudane, talada noo geeya

**Tisca iyo tisciin sano horteed, tira ka dheeraada
**Tixraaci halgamayaasha iyo, taabka calankeena
**Tisqaadkii daraawiishta iyo, tabar- galkeeniiba

**Teendhadii ustaadkiyo halkay, gogoshu noo tiilay
**Taleex baa dalkaan ugu mudane, talada noo geeya

**Taniyo nuux(cs) aduunyada mar kale, taran bilawgeedi
**Tacbiirti anbiyadaad jaleelo, ugu tegeysaaye

**Gumburiga tilman kuugu filan, taam haddaad tahaye
**Tuuraha iyo dooxooyinkaa, taaj laguu dhigiye
**Taleex baa dalkan ugu mudane, talada noo geeya

**Taalooyin caanoo dunidu wada tibaaxayso
**Tuur dhagax leh didib tooxaniyo, taro macaankeeda
**Tamashlaha dalxiis oo fardaha, lagu taxaashaayo

**Baroor tiici qaaje taxadarliyo, takhal cilaan wiira
**Boodkaa tartamayiyo sengaha, turuqu waynaaday
**Tagoogada cawiifaaga iyo, toomaha ilwaada

**Taraxadda udgoon tiirigiyo, xmashta taal muuqa
**Tiigaal cagaarliyo dhirtaa, tobon kun oo geedda

**Tufaaxa Iyo toonka ka baxa,tabacca beereede
**Taleex Baa dalkaan ugu mudane, talada noogeeya

**Torog iyo tixaash oo dhaloo, ubadku tiicaayo
**Tabiskiyo tiftii qaar rimoo, gaanigu u tookhin
**Taakulada sacaa laga helaa, tacabkii dayreede

**Tabadaha camiran maakhirig, weelka Lagu eedshay
**Tixo iyo orgiga qaylinee, taxarka miideeyey
**Nimcoolaydu way tuuran tahay, nooc kastay tahaye

**Anigu tororog maan hadline Waa , ta’wiil fiqiye
**Tiiranyo ma leh Horumar kaan, tiigso leeyahaye

**Taminaad hadaan doonayno iyo, taamka nolosheena
**Caasumad tilmaan iyo barakolaan, toosh idin suraye
**Taleexbaa dalkaan ugu mudane, talada noo geeya...

Murtidan toolmoon ee tilmaan, tusaale, taliyo xikmada ku gaashaysan waxaa hubaala maskaxday ka soo maaxatay inay tahay mid fahmad looshan leh oo eebe garasho sare iyo xikmadba ku manaystay. Abwaan Fiqi Fatax alle ha ku barakeeyo maankiyo garashadaba baan leeyahay..

WQ: Maanmaal Buureed Gurxan

Gabay--( Samuhu Waa Guur )---Abwaan Aadan Faarax Aw Jaamac Shuuriye

05/sep/2012 Gabaygan waxaa tiriyey Abwaan Aadan Faarax Aw Jaamac Shuuriye

❀Sirta nolosho qofkii rabow, samuhu waa guure

❀Saansaan hadaad muujisoo, saaka reer damacdo

❀Si wanaagsan yeel Eebe wuu ku siin, saamiga calafe

❀Sifo dhawra haween lagu xushaa, suubanuhu sheegye

❀Diintaa u sidatoo malaha quruxdu, waa sababe

❀Sumcad iyo akhlaq wacan mid loo, dhaqanka aan saydhin

❀Sumad gaari waa lagu xusha, baali lama soocdo

❀Seygeeda tii sharafta ee, saalixda dooro

❀Raaliyana dumar lama sinoo, wey ugu sareysaaye

❀Sadrigaa ku doogsada haday, diinta sidataaye

❀Silic weeye doobnimo hadaan, dani ku seetayne

❀Sirta nolosha qofki rabow, samuhu waa guure

WQ: Maanmaal Buureed Gurxan

Gabay---( Maad Ka Hoyatid )-- Abwaan Muxamed Cabdulcasiis Bootaan

02/march/2012  gabaygan waxaa tiriyey Abwaan Muxamed Cabdulcasiis Bootaan

**Howraar ma guurta ah ayaan huuno kuu qoraye
**Hadalkaygu halkuu darraanaa wuu ku hoos maraye
**Waxaan idhi hidiyo dhaqanka waa lagu hagoogtaaye

**Waxaan idhi habluhu yaanay iman hoolka nimanaade
**Waxaan idhi hankaa diidayiyo haabka caadada e
**Waxaan idhi hayaan kuma socdaan hirig kulaylkeeda

**Waxaan idhi haraad kuma galaan la is hantaaqaaye
**Waxaan idhi hub iyo salab malaha hoorrigii dirire
**Waxaan idhi ma ay halabsadaan haarriyo buube

**Waxaan idhi hogaankii ma aha howlihii adage
**Waxaan idhi halyay lama sinnoo halas ma jiidhaane
**Waxaan idhi habluhu waa dhigaal hoyga noo bila e

**Waxaan idhi haween waa xishood hadalki gaabnaaye
**Waxaan idhi horyaal kama gabyaan ma hindisoodaane
**Waxaan idhi hiddii kuma samiyo heedhiwaalaha e

**Waxaan idhi hibada qaado oo hoorso dhaqankiiye
**Hubso baan ku idhi meeshan waa lagu hataaqmaaye!
**Hayeeshee huruuf baa xigiyo haawis iyo buuqe

**Hannaankaygi kuma doogsanine waad halligaysaaye
**Misna kama hadhaaye markale waan ba kuu huriye
**Inanyahay habaar kuuma qorin haatin iyo cay e

**Inanyahay hashaash iyo samaan kuu huloo culaye
**Hadalkayga maqal yaan iblays haamo kuu toline!
**Habsaan iyo waxaan kula necbahay haatuf iyo maage

**Hagaagsami waxaan kula rabaa hadafki fiicnaaye
**Habsamaan hidaayiyo xushmaan ku hadoodiliye
**Maad ka hoyatid gegidaan waa miduu hororku daaqaaye!

**Halis iyo waxaa yaalla waa nabar haliilaaye
**Hoga kulul ayaa laga shidaa iyo weliba haadaane
**Holac baa ka baxa hadiyo jeer iyo habeenkiiye

**Kollay waan hubaayoo malihid heetiskii bahale
**Higna uma dulqaadlihid madfaca la isku heedhaaye
**Maad ka hoyatid gegidaanu wa miduu hororku daaqaye!

**Hanaqaadka waagaan noqdiyo haatan iyo goortan
**Haween waan aqaanoo ma arag haabkan aad tahaye
**Ilaaq iyo halgaad baad gashiyo howlo gooniyahe

**Hanjabaad rag waa laga sugaa haweenku moojaane
**Gabadh halabka soo qaadataana hadimo weeyaane
**Hor ilaahay maan arag adiga maanta ka horow e

**Maxaad ii habaasaynaysaa hilowgu waa yaabe?
**Howraarsan maad qaadatoo heelka ka carrowdid
**Oo heedhe inantaay mar hore haa I maqashiisid

**Hilay baan ba soo rari lahaa heeryo boqoreede
**Hoygiina baan iman lahaa sida hayaankiiye
**Hawo kale ayaan geli lahaa haansi iyo guure

**Haasawaha waxaan iman lahaa meel hortaada ahe
**Maxaa halaqu meeshu galiyo halakan kuu yaalla!

WQ: Maanmaal Buureed Gurxan

Gabay--( Saw Maaha )---Abwaan Farxaan Cumar Salwe

23/jan/2012 waxaa tixdan tiriyey Abwaan Farxaan Cumar Salwe

--Deelqaaf ninki ku hadlayee, dawga garan waaya
--Ee diiday marankii samaa, saw dagal maaha ?
--Dayn uu qoflee yahay ninkii, sii daldalanaaya
--Ee hadan diiday bixintii, saw dagaal maaha ?
--Daris aan habooneeyn ninki, degel la weegaarta
--Ee dumarka qayliyo dagaal buuqa ka damin wayey
--Intaa dakahrku dhiigeen iyana, saw ka durug maaha?
--Diintiyo shareecda ninki, daalib ku ahaada
--Dadkana ugu yeedhe wacdiya, darajo saw maha ?
--Digtoor caafimaad oo in badan, daawo lagu sheegey
--Diihaal xanuun qabay ninkii, saw daryeel maha ?
--Dahabadaad jeclaate in badan, dookhu ku habsaamay
--Daar ilaahay mooyee iyana, dadab gal saw maha ?

WQ: Maanmaal Buureed Gurxan

Maanso--( Muran Miyuu Ka Joogaa? )--Abwaan Ismaaciil Cali Boobe

16/Dec/2012 Maansadan Waxaa Tiriyey Abwaan Ismaaciil Cali Boobe

**Maalmo geela jalaqlaha,
**Soo maray masaafada,
**Maanta ceelka uu tago,
**Mijirte biyaha dhaco,
**Olol inuu madiixaa,
**Muran miyuu ka joogaa?

**Faraska maydal-xamar dhuub,
**Nadi hadduu u muuqdaa,
**Orod inuu mushaaxa,
**Muran miyuu ka joogaa?

**Marwo inan la guursaday,
**Loo xidhay mariinkii,
**Muuqeedu dahabyahay,
**Milikh iyo cilaanka le,
**Muunad inay hilaacda,
**Muran miyuu ka joogaa?

**Mufti shiikh ahoo wayn,
**Madal laysu soo baxay,
**Dadku wada maqsuud yahay,
**Akhriyaaya mawliid,
**Digri inuu mayaliyaa,
**Muran miyuu ka joogaa?

**Reero muran ku daayimay,
**Kala dilay maqaawiir,
**Maal xoogle kala dhacay,
**Hadaan maaro loo helin,
**Maata doox inu dhaco,
**Muran miyuu ka joogaa?

**Dooxooyin maadh weyn,
**Miiraale galabsaday,
**Ma hiigaan kusoo da'ay,
**Mulac yeeyey daadkii
**Muluf inuu ka soo boxo,
**Muran miyuu ka joogaa?

**Guutooyin milan iyo,
**Malko cadawgu uu degey,
**Gulufkana ku mayracay,
**Labo madax ku dirireen,
**Hubka kiisa magacliyo,
**Mishigaan ku labo dhacay,
**Mayd inuu dhex yaalaa,
**uran miyuuka joogaa?

**Geelaba maydho iyo laan,
**Mudha iyo sibaaqiyo,
**Madidii irmaanayd,
**Mudku hadaanu juluqlayn,
**Gaawe inay milaalaan,
**Muran miyuu ka joogaa?

**Miimleyda gabayada,
**Macnihiisa geeraar,
**Masafiyo habaynteed,
**Maanso iyo dhamaanteed,
**Inaan macalin keed ahay,
**Miilkana ka bixin karo
**Marti soorka gudi karo,
**Muran miyuu ka joogaa?

WQ: Maanmaal Buureed Gurxan